Statutes of Observant Houses of Recollection and Eremitical Life

Compiled and transcribed by Paul Hanbridge OFM Cap

Capuchin International College

Roma, 2004

Original language versions of:

  • Constitutions of the Recollects 1502
  • Statutes (Quiñones) 27 July 1523
  • Quiñones admonitions to the Spanish provinces 28 August 1523
  • Statutes for the Recollects of Portugal (1524)
  • Constitutions of the Italian Recollects 28 May 1526
  • Constitutions Delli Frati Minori Detti Della Vita Hermetica (Statutes of Albacina 1529)

I

Constituciones Recoletas, año 1502[1]

Aquella representación (hecha por la provincia de Santiago) huvo de mover el ánimo del reverendíssimo fray Marcial (Boulier) y aun inclinarlo a fundar casas de recolección en las provincias desta familia. Pensóse entonces que para evitar los tránsitos y satisfacer oportunamente los deseos de los religiosos, a quienes Dios inspirase alientos de mayor reforma, era muy conveniente y aun necessario, erigir conventos, donde sin salir de sus provincias, viviesen en pura observancia del rigor de la regla aquellos que buscaban esta oportunidad en la nueva reforma [de los del Santo Evangelio.]

Congregáronse los padres de la orden en este convento de Madrid para formalizar la idea y de común acuerdo hicieron para la recolección intentada especiales Constituciones, las que firmó el reverendíssimo Boulier, vicario general de la familia el día solemníssimo de nuestro glorioso Padre S. Francisco, quatro de octubre del año de mil y quinientos [1502]. No se encuentra memoria de ellas en nuestros autores, a lo menos yo no hallo en ellos constante. Assí por esto como porque se han de citar estos estatutos en un documento cardinal que hemos de referir, nos es preciso dar a luz un anciano edificante documento de este archivo general que dice assí:

Constituciones que hizo la observancia para los recoletos de España en Madrid, año de mil y quinientos [1502].

Hábito. Primeramente cerca del hábito se ordena que sea guardada la conformidad en el color entre sí y también en los otros. Assí mismo la aspereza e vileza siempre reluzga assí como a ellos Dios inspirare, cesante la necessidad o flaqueza.

Cuerdas. Las cuerdas sean gruesas, mas comunes, por guardar la conformidad exterior.

Calzado. Cuanto a traer calzado o no lo traer, por el camino e en los conventos, a los que quisieren andar descalzos, esles concedido. En las ciudades, villas y lugares conformarse han a los otros. E los compañeros fuera, siempre sean conformes, porque la desconformidad e diversidad siempre engendra discordia y escándalo.

Mendicación. Quanto a la mendicación, los frayres podrán mendigar de puerta en puerta, pan, vino, aceite, frutas e de esta manera otras cosas necessarias, excepto carnes recientes. Si empero carnes recientes son ofrecidas, podrán recibirlas, quandoquier que no sean muy preciosas, sino para los enfermos e veijos.

Non podrán empero ayuntar grano ni vino sino por ventura de vino para medio año para las misas, enfermos e otros frayres. Aquellas cosas, que una vez en el año son mendigadas, assí como legumbres, aceyte, frutas e desta manera, con la benedición de Dios podrán mendigar.

Oficio divino. Quanto al divinal oficio dígase en tono, porque deben desear en él más lágrimas e gemidos que vanamente cantar. Podrán, empero, si quisieren, cantar misa e viseras donde fuere abundancia de pueblo; y la antiphona Conceptio tua y Te deum laudamus.

Missas. Missas para celebrar no reciban sino por ventura de algún gran bienhechor o [de?] la gran devoción e piedad de algunos. El temporal ganancia o bien, algunas pocas recibir podrán, si les compeliessen.

Recogimiento. E los frayres con gran diligencia se guarden de la ociosidad, enigma del ánima, mas sean siempre recogidos en el choro, en la cella y en los oratorios, sino fueren ocupados en la obediencia. Y en ninguna manera sean consentidos andar vagueando por el convento. E el silencio estrecho sea guardado en todo lugar en tal manera que ninguno pueda hablar sino de licencia del guardián. E el guardián sobre aquesto no pueda dar licencia general. Empero en aquellas cosas que son necessarias, podrán hablar por espacio de una Ave Maria.

E no puedan salir de la guardianía aun de licencia del guardián, sino por alguna razonable causa assí como enfermedad o ir a presencia del prelado o otras causas evidentes, de consejo de dos discretos. Podrán también predicar e oir confessiones en toda la guardinía, cuando la charidad lo demandare.

Del dormir. Quanto al dormir no tengan en los lechos colchones sino para los enfermos e muy flacos. E solamente tengan xergones e mantas.

[De las bestias]. Ytem no puedan tener mulos, pero donde oviere necessidad podrán tener asnos.

De los huéspedes. Ytem, los huéspedes sean recividos con charidad y estén con los frayres en el choro y en el refectorio; en los otros lugares sean apartados de los frayres, e si alguno hablare con los frayres huéspedes o seglares, sea disciplinado, excepto el hospedero o el servidor.

Mándase que los provinciales e custodios en sus visitaciones fielmente induzgan e amonesten sus frayres a ir a estas casas recolegidas, por quo, aí en pobreza y humilidad al Señor de las virtudes servientes, entiendan tener el espíritu del Señor en su santa operación.

E en ninguna manera perturben o ser enojados de los otros consientan, mas favorézcanles y en su propósito los críen e como piadosos padres los consuelen. Y en ninguna manera de las dichas casas los muden contra la voluntad de ellos e del guardián, sino (lo que no acontezca) por algún escándalo.

Acta en el convento de Madrid, en la solemnidad del glorioso Padre N.S. Francisco, en el año milesimo quingentesimo [secundo]. Fray Marcial Boulier, Vicario General.

II

Waddinghus, Annales Minorum, vol. xvii, 27 luglio 1523, n.xxv – xxix, pp.192-197

Die xxvii Julii in Conventu Vallisoletano prospecturus Quinonius fervori et pietati Fratrum, qui arctiorem, solitariam et magis tranquillam ab hominum turbis remotam, et a taediosis muneribus liberam vitam ducere cupiebant, quorum plurimi tunc in hoc ipsum conveniebant, designavit his excipiendis domos quinque, sub titulo Recollectionis, Aquilerae, de Tribulo, sive del Abrojo, Vallis de Scopezo, Villae sillorum, et Calagurrae, quorum incolis has regulas strictim observandas praescripsit, quas per quator capita distinxit.

Caput Primum

Circa receptionem Fratrum Professorum et Novitiorum

In primis praecipimus, quod hujus provinciae Conceptionis Minister, sive qui in posterum futurus est, nullo modo ad aliquem istorum Conventuum fratrem aliquem mittat, seu ab eo amoveat, sine ejusdem Conventus Guardiani atque Discretorum consensu: excepto quod si pro multitudine Novitiorum, Conventum a Fratrum superabundantia gravari aliquando contigerit; tunc praedictus Minister poterit amovere, quos guardianus, etiam sine Discretis, amovendos signaverit, atque sponte exire voletnes: taliter tamen quod conventus maneat semper bene provisus, ac suum numerum habeat completum, qui numerus pro unoquoque conventu erit xv Fratrum, duobus demptis vel additis, absque Novitiis, de quibus numerus praedictus non intelligitur. In Conventu tamen del Abrojo, volo possint esse viginti Fratres professi.

Item semper instituantur pro istis Conventibus Guardiani de eorum habitatoribus, ita quod nullus efficiatur alicujus istorum Conventuum Guardianus, quin prius fuerit habitator eorumdem; nec etiam poterunt aliquem fratrem istorum Conventuum in Guardianum alterius loci extra loca praedicta accipere in Capitulo provinciali, nec extra, sine ipsius fratris voluntate.

Item in tribus tantum istarum domibus Novitii recipiantur, in conventibus scilicet del Aguilera, Abrojo, et Val de Scopezo, circa quorum receptionem statuta generalia, et provinciae ordinationes stricte serventur.

Caput Secundum

Circa Divinum officium, orationem et silentium

Primum, quod in istis supradictis domibus officium Divinum non cantetur, sed dicatur in mediocri tono, ita ut omnes possint officium persolvere; et hora secunda officium Matutinale finiatur, ut tempus reliquum maneat orationi et devotioni dedicandum.

Item, fratres excitabuntur ad Matutinas et Vesperas per quartellum unius horae ante principium officii, ut valeant devotius sua corda Domino Deo suo praeparare.

Item, quoniam in divino Matutinali officio dicitur benedictio illa: Cujus festum colimus, si festum fuerit Domini nostri Jesu Christi, seu B. Virginis, Fratres genuflectant; si vero alterius Sancti, faciant inclinationem, sicut in Gloria Patri.

Item, quoad Nocturnum defunctorum post prandoium, et cetera ad Divinum officium pertinentia,observetur modus et ordinarium Provinciae. Modus autem pulsandi ad horas, et tempus ordinandi, ponitur in fine harum constitutionum.

Item, habeatur omni die totius anni una hora orationis post Completorium, et dimidia post Teritam.

Item, a festa Exaltationis sanctae Crucis, usque ad Resurrectionem Domini habeatur una hora orationis post Matutinale officium; a Resurrectione vero uaque ad festum sanctae Crucis dimidia hora post Nonam. Diebus autem jejuniorum teneatur haec oratio ante prandium, quando Guardiano videbitur, et fiat signum pro dicta oratione magna campana. In isto autem tempore orationis, Novitiis, et sub Novitiorum magistro existentibus exceptis, ceteri omnes Fratres poterunt esse in choro vel in Ecclesia, vel in claustro, vel in oratorio, et non alibi; quod Praelati diligentur inquirant. Et si quis contrarium facere fuerit repertus, maneat octo diebus in oratione cum Novitiis in loco Novitiorum.

Et nullus frater audeat habere in cella candelam, sine Praelati speciali licentia.

Ab Exaltatione sanctae Crucis, usque ad Resurrectionem habeatur semper lectio brevis, Completorio et Matutinali officio dicto, ante orationem, et per totum annum eadem habeatur devotionis lectio post prandium, lotis utensilibus Conventus.

Item, cum silentium sit quasi clavis animae, in istis domibus erit perpetuum silentium; ita quod nullus loquetur cum saecularibus, neccum hospitibus Fratribus, nec etiam cum ejusdem Conventus habitatoribus, nec alicui penitus humanae creaturae, sine Praelati speciali licentia.

Et quia duplex est silentium, scilicet principale, de quo habetur in comstitutionibus generalibus capitulo secundo, et aliud caeremoniale, quicumque fregerit principale silentium, dicat suam culpam, ut volunt statuta; ultra quod Novitii, et Fratres juvenes portabunt unum baculum in ore ante totam Communitatem pro sua poenitentia, et culpae sarisfactione; qui vero fregerit silentium caeremoniale, poenitentietur et reprehendatur a Praelato juxta delicti sui defectus exigentiam; non intelligitur tamen frangere silentium, quando necessaria loquitur submissa voce et breviter, scilicet per spatium unius Ave Maria. Et quando Fratres cum licentia ad invicemloquuntur, etiam submisse et breviter loquantur. Ceteera autem quae ad silentium spectant, observentur, ut in constitutionibus generalibus et provincialibus habentur. Nulli tamen concedator generalis licentia loquendi.

Caput Tertium

Circa paupertatem interiorem et exteriorem

Primum, quod Fratres istorum Conventuum habitatores induantur sacco, hoc est, Hispano vocabulo sayal, intus et foris; semper tamen quoad colorem uniformitate servata Provincae. Si vero aliquis in istorum aliquo Conventuum fuerit necessitatus, nimia senectute confectus, poterit quoad tunicam cum eo dispensari propter suam necessittem. Sotularia omnino et pro posse evitentur; poterunt tamen Fratres calceamenta lignea, seu cordarum secundum usum portare.

Non recipiantur in istis domibus ullo modo Missae pro saecularibus pretio dicendae: sed omnes dicantur pro intentione, quam Christus habuit in cruce, et generaliter pro vivis et defunctis, ut Deus novit nos obligari. Licebit tamen aliquando pro aliqua nostri Ordinis benefactrice persona singulari Missam aliquam celebrare, si ad hoc multum molestati fuerint Fratres, et non poterunt hoc sine scandalo renuere; et tunce fratis, nullo modo pecuniam aliquam, seu aliud quodcumque pretium pro ipsa Missa recipientes. Et hoc stricte servetur, ita quod usus recipiendi Missas quovis modo numquam intromittatur. Si Fratribus tamen aliquando aliqua fuerit eleemosyna gratis data, poterunt ipsam recipere, sicut et ipsi gratis pro ipsis celebrarunt.

Item, nullo modo habeant personam aliquam, pecuniam pro ipsis recipientem, nec pro ipsis recipiatur; et si aliquando aliqua pecuniaria eleemosyna eis fuerit oblata, illam penitus non recipiant; nec permittant alicui pro ipsorum necessitatibus dari, sed omnino illam renuncient, et nec per se nec per alium, quovis modo ipsam recipiant; sed Praelatus videat necessitates cnventus praesentes et imminentes, et illas manifestet benefactori offerenti pecuniam, scilicet exigentiam olei, pescium, ceretorumque similium; et si talis benefactor praedicta dederit, poterunt Fratres, cum Dei benectione ipsa recipere, sed nullo modo pecuniam recipiant.

Quoad provisione vero corporalem, Praelati sollicitam curam gerant circa duo, scilicet circa puritatem Regulae, et Fratrum necessitates; et necessaria pro Dei amore sibi olata non respuant, sed cum omni benevolentia recipiant; quando vero non habuerint, recurrant ad mensam Domini, petentes eleemosynam confidenter. Sed nullo pacto poterunt petere mustum in vindemiis, nec triticum sue hordeum tempore Augusti per campos. Nec habeantur in aliquo conventu plures bestiae, sed tantummodo una prva et humilis bestiola.

Fratres non recipiant ornamenta de aureo panno, non de veluto sei serico, nec de floreto curioso seu pretioso. Culcitrae nullo modo in dormitorio habeantur, nisi fuerint in cella alicujus debilissimi, seu antiquissimi fratris, in qua et in omnibus aliis cervicalia habeantur cooperta de aliquo rudissimo et pauperrimo panno.

Caput Quartum

Circa conversationem interiorem et exteriorem

Primo, circa Fratrum puram conversationem observentur statuta, et provinciae mores; sed quia in aliquibus istorum conventuum sunt aliquae laudibiles et antique consuetudines, ut ab omnibus uniformiter observentur, ponuntur hic, et sint quae sequunture.

Fratres resplendeant paupertte, esperitate, oratione et paucis contententur, superfule evitantes. Quapropter non habebunt mappas in refectorio, sed tantum parva manutergia, et nusquyam coenabunt vespere carnes; cum aliquo vero antiquo et debili valde poterit dispensari.

Moneantur et animentur Fratres ad jejunia Quadragesimarum, Benedictorum scilicet, et Spiritus sancti.

Modus etiam est et laudabilis consuetudo in istis domibus, de licentia Praelati vigilias festivitatum Domini nostri Jesu Christi, et beatissimae Virginis Mariae, Patris nostri sanctissimi Francisci, Omnium Sanctorum, aliarumque principalium festivitatum, pane et quae jejunare.

Item, est devotus et antiquus modus jejunare pane et aqua omnes Fratres, ac comedere in terra omnibus sextis feriis majoris Quadragesimae.

Fiat disciplina in communitate omnibus diebus majoris Quadragesimae, Dominicis diebus, as festis duplicibus exceptis. Alio vero tempore totius anni ter in hebdomada fiat in Communitate disciplina, diebus videlicet Lunae, Mercurii et Veneris, excepto quando die sequenti fuerit duplex festum: disciplina vero die Veneris nullo modo omittatur, nisi fuerit festum valde principale.

Fratres dicant culpas suas ter in hebdomada in refectorio veol in capitulo, scilicet die Lunae, Mercurii et Veneris.

Item, est laudabilis consuetudo, quod Frtres, maxime juvenes, ad exercitium sue humilitatis aliquando faciant aliquas poenas in refectorio de mandato Praelati, utpote comedere in terra, oculari pedes Fratrum, portare baculos in ore, jacere in terra ad ostium refectorii, ut omnes Fratres transeant super eos, et similia, quae non faciliter sunt omittenda, quia laudabilia.

Utensilia coquinae in Communitate ab omnibus laventur cum cantico Graduum. Finitis itaque gratiis, quando Nocturnum dicitur, vel Nona tempore suo, vadant Fratres laici ad locum signatum pro utensilibus lavandis, et praeparent aquas, et cetera necessaria, incipiantque cum devotione et humilitate utensilia lavare, donec ceteri omnes veniant, et tunc insimul perficiant praedictum humilitatis opus.

Sit una certa hora dispositione Praesidentis ad labores signata, in qua quando aliqua fuerint facienda, omnes Fratres conveniant ad ipsa expedienda; quando vero non fuerit necessitas laborandi, non occupenter in aliquo Fratres, juvenibus laicis atque Novitiis exceptis, quibus labor et occupatio valde utilis est.

Mulieres nullo modo permittantur intrare interior Conventus, nisi fuerint personae regales, vel Domina terrae, ubis talis Conventus existat. Ceterae vero mulieres nullo pacto intrent, etiamsi habeant Praelatorum licentiam, nisi per obedientiam Fratribus seu Guardiano fuerit mandatum.

Toties, quoties Fratres intrant vel transeunt ante sanctissimum Sacramentum, genu flectentes deosculentur terram, et hoc idem faciant in adoratione tempore Missae, et hoc quando erunt in aliquo istorum conventuum: quando vero alibi fuerint, conforment se ceteris.

Item noverint Fratres omnes istius vitae praesentes et futuri, omnia saecularia negotia, parentum visitationes, amicorum fabulationes, atque discursus omnes sibi omnino esse interdicta.

Item, isti Fratres observent stricte ne facto vel verbo vel quovis alio modo despiciant vel parvipendant alios fratres, sive sint istius provinciae Conceptionis, sive alterius.

Poterit venerandus Pater Minister Provincialis hujus Provinciae visitare has recollectionis domos, quando sibi placuerit, ut reliquas suae Provinciae; non poterit tamen minuere vel addere, quae in istis ordinationibus scripta sunt, circa hunc modum vivendi, quae omnia inviolanbiliter in istis quinque domibus volo observari. Non intendo tamen Fratres ad peccatum obligare, nisi ipsi ad aliqua istorum per Regulam, vel per jus Divinum aliter obligentur.

Item, harum serie prohibeo, ne aliquis me inferior audeat vel praesumat istius vitae Fratres quovis modo molestare seu conturbare, seu suam vitam impedire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, sciat se contra voluntatem Dei, beatissimi Patris nostri Francisci, et mei pauperculi fratris Francisci Angelorum Ministri Generalis, et servi vestri fecisse. Quae omnia supradicta in scriptis praedictis Conventibus tradi mandavi xxvii die mensis Julii mdxxiii anno, in Conventu Vallisoleti praedictae Conceptionis provinciae, sub manu mea, officiique mei majori sigillo.

III

Admoniciones o Avisos del P. Francisco de los Angeles de Quiñones a las Provincias Españolas. Valladolid, 28 agosto de 1523.[2]

Amonitones, que vulgo Avisamenta dicuntur, per Rmum. Prem. Nrum. Franciscum de Angelis, tocius fratrum minorum ordinis generalem mnistrum, in universis Hispanie Provinciis et legi et observari iusse.

Prologus

Fr. Franciscus ab Angelis, tocius ordinis gloriosi nostri patris Francisci generalis minister et servus, reverendis patribus atque dilectis filiis ministris provincialibus, custodibus, gardianis ceterisque fratribus predicti ordinis in Hispanie provincii salutem et paternem benedictionem.

Quoniam ad hoc potissimum invigilare debet cura rectoris ut in commisso sibi grege meritum virtutum accrescat, claudatur via viciis et [detur] moribus disciplina, fit proinde ut, pastoralis officii sollicitudine obstrictus, sic exterioris ministerii labore occupari cum Martha foris debeam ut tamen Marie ad Domini pedes interdum quietem intus nequaquam omittam, beatissimi patris nostri doctrinam ad suos successores ministros in epistola quadam quam maxime imitatus, hoc modo dicentis: Minister studii orationis sit [amicus] ut quod certas horas anime sue, certas gregi sibi commisso distribuat.

Tam igitur lumine atque fervore spiritus, in hac parte mihi concessis, cum sim illustratus a Domino, quam longa iam experientia ex sollicitudine huiuscemodi, dum in minoribus officiis diutius ageremus, conquisita, frequenter edoctus, horum utrumque nequaquam patitur, solo scilicet generalis ministri nomine me ullatenus esse contentus, cum sacra Scriptura testante, nemo debeat velle fieri iudex nisi virtute rumpere valeat iniquitates.

Cum ergo speculatorem domus Israel me effectum considerem ne animarum sanguis de manibus [meis] exquiratur, quamvis officii ratione ad universum ordinem equa tenear obligatione, illuc tamen non abs re propensius ducor, ubi vinculo ipsi communi particularis benevolentie affectus ex nostra hispanica natione pariter accedit. In qua ob subditorum iam languentium fervorem vel potius propter ipsorum presidentium sive oblivionem torpentem sive dormitantem segnitiem antique illius relligionis perfectionisque vite nitor ac décor, per nostrorum antecessorum manus plantatus iam decidit atque paulatim in dies magis magisque collabitur, non quidem institutionum exhortationumque penuria, quibus refectoria, que appellant, atque capitula exudant, sed efficacis ipsius (sic) executionis defectu. Unde etiam fit ut statutorum faciendorumque (sic) nullus sit finis, quoniam ipsa (sic, ipsorum), que iam feceramus, nulla prorsus sequitur observatio. Paucorum etenim custoditio fidelis, sufficiens esset multorum vitatio.

Ego itaque admonitiones sequentes super hiis, que contra regulam nostram bonos antiquosque ores in Hispania nostra laxatus iam introduxit processus, experientia indice, in visitationibus ipsis collegi atque ad futurorum cautionem reliqui, non quidem constitutionum statutorumque novus auctor accedens, sed veteres iam religiososque mores, oblitteratos tamen, ad memoriam reducturus: quem morem, annuente Domini gratia vestrarumque precum iugiter auxilio suffragante, in aliis nationibus visitandis, ubi similem experienciam atque noticiam adeptus fuero, me omnino prosecuturus spero.

Quoniam vero vos, patres ministros provinciales atque gardianos, brachiorum quorumdam sum vice sortitus, ut eorum, que ad officii suscepti executionem spectant, cooperatoribus vobis effectis, onus, quod ob magnitudinem propriam meamque fragilitatem incomportabile esset, alioquim (sic), partitis per omnes portionibus, levius feram; vobis, inquam, ac singulis vestrum, tanquam meis precipuis, menbris (sic), muneris eiusdem sarcinam tantam partiturus precipio atque in Christo Jesu Domino nostro benigne exhortor ut infra scriptas admonitiones quas, pastoralis cure auctoritate, sub nomine meo atque ordinis maiori sigillo, vobis mitto et recipiatis attente et in singulis vestrarum provinciarum conventibus divulgetis ac legi faciatis, quotiens provinciales vestre ordinationes legi consuervere, toto servitutis officii mei tempore, atque sollicita cura vigilantes ad efficacem earum observationem operam impendatis, transgressores omnes, pro delicti qualitate, debite punituri.

Ipse autem admonitiones observationesque ut queque suo loco maxime convenire sunt vise, sub huiuscemdoi titulis digeruntur.

[I] De novitiorum receptione

Relligionis igitur nostre, in his Hispanie partibus et provinciis, notabili considerata ruina, qua, ob novitiorum indifferentem receptionem, ordo ipse in dies magis magisque decumbit, necnon et manifesto abusu perpsecto, qui in recipiendis idiotis atque ad literas inhabilibus eundem ordinem est secutus, ex quorum multiplicatione inutili non quidem virtutum sed relaxationis tocius successit argumentum; atque huic tanto incommodo decens cupiens adhibere remedium et locum illum generalium constitutionum volens apertius exponere, ubi recipiendi ad ordinem competenter literati debere esse decernuntur, illam competentem esse dicumus literaturam qua et sermonem latinum expedite legere valere et grammatice facultatis studium, saltem annuum, eum, qui recipiendus sit, impendisse constiterit; e quibus si quidpiam defuerit, ad religionem nullatenus recipi possit quousque aliud super hoc per me fuerit diffinitum.

Ipsorum insuper magistrorum conscientias oneramur ut in regula ipsa eiusque declarationibus eosdem novicios erudiant sufficenter ut, quorum futuri sunt professores, eorem plena noticia imbuantur.

Quantum vero ad novitios ipsos, quorum receptio in constitutionibus generalibus, provincialibus, custodialis sive intermedie congregetionis diffinitoribus est commissa, qualiter intelligi debeat, aliorum alie fuere sententie. Quocirca declarationem illam ad supradictos patres spectare decerno, que non circa personarum qualitatem sed circa recipiendorum citra notam gradus generis in comuni signandos versatur; que et generalis capituli intentio fuit et mea. Quo in loco determinationem supradictam pretermisimus, que in graduum supputationem consistit, tum ne particulares tangeremus personas, tum quia provinciarum varietatem in hoc enim sensuum varietas committatur, ut sic videlicet cuiquam liberum quod secundum loca sibi et tempora visum fuerit. Id quoque et ipse presentia in capitulis sive congregationibus in Hispania a me celebrandis sum facturus.

Et ne quis obligationem divini offici post professionem exolvendi ignorare queat neque ad professionem eandem indistincte idioti, ut hactenus, admittantur, illud nunc aperte declaro: quod quemadmodum is, qui laicus futurus regulam profitetur, ex ipsa sua professione officium divinum, secundum modum et ordinem in eadem regula ipsis laicis prefinitum, reddere tenetur, ita et qui in clericatu deserviturus accedit, ad officium, quod sancta romana ecclesia constituit, professione celebrata, obligatur omnino; ideoque et fratres in clericorum ad professionem receptione diligenter invigilent ut nemini prorsus suffragium ferant preter eum, qui ipsum officium distincte atque expedite exsolvere possit; secus etenim facientes et proprias conscientias patenter lederent et profitentium animas periculo exponerent manifesto.

[II] De fratrum discursibus

Fratrum e conventibus mutationes omnino vitentur, preterquam vel in capitulari celebritate vel cum prelati iudicio necessitas ipsa ad id impulerit faciendum. Et provincialis ministri in hoc deliquentis excessus in eius capitulari visitatione enuncietur.

Fratres (sic) quoque ad visendos propinquos, officii mei tempore, nulla fiat facultas, nisi hii vel patres vel matres vel fratres existant vel aliorum scandalum timeatur.

Rursus (?) quoniam ad parrisiensem conventum gymnasiumque nondum accessimus, haudquaquam michi compertum habetur an occassio illa, timor atque suspicio relligionisque periculum maneant, que beatissimus pater noster Franciscus ex illiusmodi scholis tantopere perhorrebat; in qua ignoratione constitutus determinationem quandam generalis capituli Burgis proxime celebrati super hac re quadam dissimulatione tolleravi, quousque, concedente Domino, descendens videam, qualiter sese negocium habeat. Nunc itaque tum propter causam memoratam, tum etiam quoniam Hispania nostra literarum collegiis est abunde referta, sub omni districtione volo, ne quis provincialium ministrorum tocius Hispanie fratri vel fratribus eiuscemodi facultatem studii parrisiensis impendat; per me autem vel per eosdem ministros impensas revoco per presentes, donec, predicto conventu visitato, quid super hoc me facere oporteat, plenius videro.

Fratres etiam e conventibus nullatenus soli egrediantur, preterquam in locis illis ubi mendicationum ratione, absque detrimento manifesto eorundem conventuum, id fieri non liceret ipsorum ministrorum iudicio, qui, preteritis consuetudinibus super hoc nequaquam contenti, nova ad hec concedenda inquisitione utantur. Cum vero eiuscemodi fratres solos mittendos necessitas examinata compulerit, quinam ii futuri sint diligenti indagine prius considerent, animarum fratrum potius perspecta salute quam acquirende elemosine copia pensitata.

Quo articulo emedicande videlicet elemosine, ubi secus fieri non posset, ut sopra dumtaxat excepto, firmiter precipio ut nullus provincialis neque gardianus fratrem extra conventum solum mittere audeat, etiamsi domun ac chorum pati contigerit detrimentum. Quod si adhuc mittere tentaverit, ipsis precipio fratribus ne prelatis mittentibus in hoc pareant ullo modo.

Nullus insuper gardianus facultatem posthac fratribus suis indistincte concedat ut, egressi ad oppida sive loca alia, relligioni devotos visitare queant, sed id circunspectiosissime fiat et ipsi mittendi considerentur apprime.

Preterea, ut distractionis atque perturbationis rumorumque apportationes, quas ingredentium atque egredientium secularium tonsorum frequentia consuet afferre, omnifaria precidatur occasio, provincialibus ipsis precipio ut fratres aliquos iuvenes tonstrine officium addiscere faciant, ita ut secularibus huiusmodi tonsoribus provincia nulla indigeat; quem morem honestum antiquumque in multis bene ordinatis provinciis constat hactenus esse servatum.

Gardiani quoque neque suorum conventuum territoria sive adiacentia loca ipsi egrediantur neque fratribus suis ad id ullo modo tribuant facultatem, nisi per suum provincialem ministrum hoc sibi in scriptis licuerit, neque absque inevitabilis necessitatis instantia minister ipse id se noverit debere concedere.

In eorum articulo, quo minister provincialis aditum repentinus precludat successus, gardiani vel aliorum fratrum egressum discretorum conventus consilium assensusque decernat; ubi tamen non sunt destinati vel designati discreti, quator ex antiquioribus patres, causa ipsa prius relata atque eximinata per eos, eiuscemodi facultati assenciant annuende. Minister vero in ipsa conventus visitatione egressum talem eiusque causam inquirendo examinet, gardinum ipsum eosdemque patres, ob temerariam minusve necessariam egressionem debite puniturus.

Sicubi vero propter conventuum propinquitatem locorumque confusam [mixtionem] id aliquam difficultatem inducat, provincialis arbitrio rei huiusmodi subiiciatur decisio.

[III] De non equitando

Preceptum regule de non equitanto provinciales ministri cura solicita faciant observari. Quos autem ad equitandum constrinxerit vera necessitatis, eam provinciali manifestantes, ab eodem ministro in scriptis facultatem obtineant.

Ad ea vero, que conventui fuerint necessaria, gardiani cum discretis habere sufficiet facultatem.

At vero per alios conventus transiturus literas ostendendas secum ferat; quas si ferre neglexerit, iumento itineris sit privatus.

[iv] De paupertate

Nullus frater a conventu in conventum, iussu provincialis translatus, deferre amplius secum possit ad usum qui quam habitum, duas tunicas, palliolum, quem dicunt mantellum, ac soleas. In quibus autem provinciis pauciorum est usus, plurium multiplicatio hac nostra admonitione nequequam conceditur.

Quantum vero ad calciamentorum usum, qui coopertis undique calceis diffinitur, tanquam in re, que ex regula obligationem inducit, prelati vigilanter intendant.

Colobia manicata sive lanea sive pellicea, tegumenta in ordine non minus monstruosa quam peregrina, que, quum in sola Hispania reperiuntur, hispanis vocabulis tum mongilia tum pompones, tum zamzarros appellitant, queque multo frigidiores regiones prorsus ignorant, a conventibus intra octo mensium spacium aboleantur omnino; nec super habitum indui quidpiam ullo tempore possit, preter eum, quem dicimus mantellum appellari; ut et intus et foris uniformitas conservetur.

Sub ipso tamen habitu, tantum vestium quisquis ferre poterit, prelati sui accendente consensu, quantum et regula et eius declarationes iuste concedunt. Omnem autem dispensationem libera in utramvis partem prelati ipsius, cui comperta est causa, sempre precedat sententia. Hec tamen plurium vestimentorum eximinata concessio exterminatum iam mongilium usum nequaquam admittit, ad que revocanda unquam valebit necessitas.

Ille etiam abusus penitus relegetur, quem supervacanee munditiei pretextus invexit, ut sub tunicis ipsis stamineas interulas adiiceret deferendas; quas omnes confestim adeptas atque in valetudinario repositas, infirmorum tantun modo usibus precipio deputandas.

Quoniam autem ad observandam in vestimentis paupertatem, quemadmodum regule nostre declarationes sanxerunt, pannus ille villis est reputandus, qui talem esse prelatorum ordinis censeret arbitrium, voluntatem meam circa hec aperiendo declaro firmiterque prohibero, ne quis fratrum panno illo ad vestitum utatur, cuius valor trium argentorum precium in ulnam valeat superare. Verumtamen, ubi extimatione premissa, obtineri non posset, ad quatuor argenteos ascendat ad summum; super quo, ut diligenter advertant, gardianorum conscientias oneratas decerno.

Frater autem qui prefinitum panni valorem se vestiendo excesserit, indumento huiusmodi, quodcunque tandem id fuerit, omnino privetur, etiamsi a propinquis vel amicis donatum acceperit.

Patribus autem provincialibus enixe iniungo ut per ipsos gardianos fratribus in omnibus faciant provideri, velut femoralibus aliisque exiguis. Horum namque defectu, cum eadem fratres querere coguntur, et proprietatis crimen non semel incurrunt et familiaritates contrahunt nocituras.

Nec ullo pacto fieri permittant ut in suas necessitates frater pecuniarum elemosinam depositam habeat singulariter. Oblata vero vel in fratris eiusmodi necessitatibus, si que fuerint, impedatur confestim vel ipsius conventu usibus, servatis modificationibus, applicetur. Contrarium autem facere convictus pena proprietarii puniatur.

Ministri in conventibus visitandis prospiciant diligenter ut tritici, hordei ac vini aliarumque rerum mendicationes regule potius eiusdemque declarationum paupertati quam pravis consuetudinibus sint conformes, provincialium eorundem super hoc conscientiis oneratis, ubi presertim petuntur in res alterius speciei commutandas, quod, dum pecuniarius questus sit, alibi fieri nequit nisi cum necessitatibus ac modis, quibus ad pecuniam recurri est licitum. Quomodo autem et per quorum manus vel (sic) debeat exerceri atque in ceteris elemosinis, pecunie naturam sapientibus, declarationes ipsas diligentissime intuentes, ab earum intellectu nequaquam recedant; quandoquidem in obligatoriis eiusmodi, que regule ipsius substanciam contingunt, neque ignorantia neque consuetudo contraria, ut secus fiat, ullatenus suffragantur.

Quod commissarius cismontanus existens, tantopere precipiendo admonui, nunc denuo iterumque iniungendo confirmo, hoc est, ut vivos truncos, quos in templis ipsis fratris vel fratrum absentia non permittat, e plateis, viis, angulisque presentia fratrum adiuncta amoveantur omnino, eiusmodi pecuniario questu abolito per omnem modum.

Neque super hoc articulo ad pecuniam attinente plura nunc repetam, preterquam ut declarationes regule vobis iugiter evolvendas iniungam illudque tractatulum, quem Speculum Fratrum Minorum appellant, quem et imprimendum iussi, et in omnibus conventibus habeant sive habendum precipio; quibus et conscienciam meam exoneratam protestor et ministrorum, gardianorumque consciencias onerandas decerno, cum tantam negligentiam circa eiusdem pecunie articulum intuear ut, solo tactu ablato, videamur esse contenti. Meum itaque fuit admonuisse prius, eritque non minus admonitos transgressores officiorum privatione punire, siquidem transgressio eiusmodi, non iam ex ignorantia, sed ex pervicaci quadam effrenata consciencia proficisci censetur.

Illa etiam quorumdam locorum consuetudo prava tollatur ubi, confraternitatum interventu, elemosine congeruntur. Hec etenim et conventualium reliquias ostentant aperte et annuorum potius reddituum quam simplicis emendicationis naturam important.

Illius quoque sermonis non casti tollatur abusus quo quidem (sic) dicere consueverunt sed (sic) ad agnos, hordeum, caseos et huiusmodi predicanda proficisci; neque enim servorum Dei neque secularium auribus probe sonat.

Quamquam fratribus non liceat a sindicis rationem exigere, cuius postulande per sue regule observationem sunt incapaces effecti, quippe quod ad proprietatem pertinere censeatur, eandem tamen rationem gardianos suo ministro reddere, quod et vite simplicitati et fidelitati officii testimonium perhibet, esse licitum declaro. Neque enim eiusmodi ratio prelato tanquam domino reddere neque ab eo ut tali exigenda putatur. Quocirca provincialis minister visitaturus adveniens elemosinarum rationem deposcat et qualiter expendantur, quibusvis debitis domus sit onerata, perquirat.

De paupertate in supellectili domus officinarumque servanda, seraphici Bonaventure secutus vestigia, vasa omnia vitrea e conventibus exterminantis, ut eadem a tricliniis fratrum sive refectoriis intra semestre auferantur firmiter precipio, solis ligneis fictilibusque remansuris.

At vero ad simplicitatem consessus in refectorio servandam ut nullus frater preterquam in mensa, quam transversalem appellant, sessionem habeat singularem sive signatam ob aliam rationem precipio, exceptis etiam aliarum mensarum principiis, officialibus deputatis, et si quando particulari quapiam emergenti causa locum alicui gardianus signabit.

Et quia, ut apostolica tradit declaratio, nequaquam Deus sibi serviri vult rebus iis, que servientium sibi statum dedeceant, eapropter volo ut vasa omnia auerea atque argentea, que in conventuum sacrariis, nostra considerata paupertate, superflua estimari possunt, quorum donatores non exstant, inde ablata, in edificia necessaria convertantur.

Ceterum, si hii qui donaverint, sunt superstites, idem omnino fiat, si citra scandalum fieri licebit; sin vero oboriri scandalum persentiscant, nisi datores ipsi, ut in premissam conversionem consenciant, possint aduci, quamvis tam proprietatem quam usum in fratres transferre eosdem voluisse videatur, quum tamen et proprietatis admittende fuimus incapaces et superfluus talis usus a nobis fuerat recusandus, ut arctissime paupertatis provisio melius ac purius consulatur, premissa vasa dominis suis vel successoribus eorumdem ut sine more reddantur, precipio.

Porro vasa eiusmodi supervacanea, quorum in dando dominium domini ipsi in se reservarunt, eisdem dominis cnfestim tradantur vel consignentur claves, ad quos videlicet eorum custodia pertinet, nulla super conversione supradicta attentata diligentia.

Nequaquam tamen professinis nostre puritati obsistet, si piis devotorum flagitationibus inclinati, fratres, festis aliquibus, in altaris cultu, eadem preciosa supellectili utantur, quamvis, ubi sine scandalo fieri queat, magis michi probatur ut talium penitus desuescat usus.

Et ne quid ambiguum super hoc articulo emergere possit, illa sacrariorum vasa argentea in Hispania nostra declaro esse superflua, que, preter crucem, numero decenti calices, thuribulum ac cerram capsulamque sanctissimo Eucharistie repositoriam, reperta fuerint.

In quibus autem provinciis horum usus nondum convaluit nec hac nostra admonitione sibi existimabunt licere.

De proprietate in expropriatione

Quantum autem ad missarum legata, quas vulgo capellanias dicunt, sive annuos redditus, quamvis de presentibus, ubi sunt, capitulum generale formam quandam declarando prefixerit, non tamen ideo ad futurum aditus patere credatur, ut legata eiusmodi facile admittantur, ubi hactenus non fuere.

Quocirca omnibus Hispanie provincialibus atque gardianis presenti admonitione precipio, sub pena privationis officiorum ipso facto incurrenda, ne legata eiusmodi neque alia, annua sive perpetua, quacunque via vel quesito colore admittant, nisi prius particulariter consultos. Ubi vero aliquid tale admissum reperitur, preceptum capituli omnino servetur.

Ut abusus ille intercludatur quem prophane locutionis prava consuetudo introduxit, quo, saltem verbo, misse pecuniis commutantur, interdico universim, ne quis videlicet in emendis libris vel re quapiam necessaria quantuncunque, etiam ad rem talem facultate prius obtenta, dicere audeat, precii modum designando: tot vel tot missis librum vel rem hanc michi tradite vel tanto argenteorum vel pecuniarum numero, adiectis insuper tribus vel quatuor missis; nec inter se fratres ipsi hoc modo loquendi utantur dicentes: accipe librum hunc tot missas celebraturus.

At vero si is, qui fratri librum in elemosinam donat vel vilius quam par est vendit, peteret unam vel plures missas pro se celebrari, quamvis frater ipse neque sub ulla obligatione promittere possit neque offerre nisi per suum ei prelatum licuerit, fas tamen erit eidem rogantis petioni sic annuere, indulgencie prelati confiso, ut sese laboraturum ad id efficiendum promittat.

Neque rursus in monasteriis gallinas aut porcos aut alvearia provinciales ali permittant, neque hordei sementem, eo exepto hordeo, quod domesticis iumentis est necessarium atque in ipsa viridi farragine consumendum.

Ad curiositatem illam abolendam, que non paucos fratres in emendis codicibus potius quam aut evolvendis aut intelligendis tenet astrictos, ipsis provincialibus ministris precipio ut libris, quibus utuntur fratres, diligenter perspectis ipsorumque fratrum ingeniis atque exercitiis pensatis, iis necessariis dumtaxat retentis, ceteros omnes in bibliotheca conventus ad communem utilitatem reponi faciant. Ubi vero bibliothece non habentur, in fratribus iis destribuendos curent, qui usui esse possint; id quod et de duplicibus intersecandis eodem ordine sunt facturi. Cuiusmodi error ne progrediatur ulterius, in facultate posthac largienda, sedula causio (sic) adhibeatur et quam idoneus sit frater et qualis sit liber querendus conceditur.

De fratrum conversatione

Antiquorum patrum secutus vestigia, presertim venerabilis memorie viri fratris Johannis Parentis, ordinis nostri generalis secundi, presente admonitione precipio, ne quis frater in relligione nostra magistri, doctoris sive licentiati titulis nominetur, etiam si gradum talem in seculo sit assecutus; cuiusmodi labes, etsi hucusque in Hispania nostra non obrepserit, providendum est tamen futuro contagio, quod ex aliarum vicinitate nationum, cautione post habita, contrahi posset.

Neque iuvenes neque novicii capillorum laceratione vel alapis corripiantur, sed et publice et privatim, in communitate et extra, modis honestis, quos ab initio sancta patrum tradidit disciplina, corrigantur; contrarium etenim ordinis corruptionem aperte demonstrat.

Gardiani etiam diligentius summan in hoc operam impedant, ut iuvenes ipsi gravibus atque moratis subdantur magistris, a quibus in omni relligionis disciplina exactissime instituantur.

Pueri, missis ministraturi, nullo modo in conventibus permittantur et quotquot in presentia sunt intra mensem unum post presentis denunciationem solemnem, ut dimittantur precipio. Huis namque cautionis omissio incommoda non levia hactenus apportavit.

Nullus gardianus impedimento esse audeat quominus misse celebrentur quas generalis (sic) statuta, ordinationes provinciales, generalis provincialisque capituli tabule singulis fratribus celebrandas iniungant; nec gardianus qui contrafacere tentaverit in hoc a subditis est audiendus, qui potius, officii sui exequendi suspensione trimestri, ob ausum temerarium a ministro in visitatione plectatur. Licebit tamen, iusto impedimento occurrenti, a diebus signatis in alios transferre, dummodo eadem semper exsolventur hebdomada.

Nec ullo pacto illi permittantur abusus, quem quibusdam in locis comperisse me recolo, ubi fratribus gardiani missas, sibi ipsis celebrandas, tradebant, unde videlicet fratres ipsi sibi conquirerent necessaria.

Atque eodem modo nec fratres, in monialium monasteriis agentes, ad suas necessitates providendas eiusmodi missarum utantur subsidio, sed pro earumdem monialium, ubi habitant, intentione celebrabunt; id quod et de scolasticis intelligi volo; secus ernim agentes, tam hi quam illi vix proprietatis laqueum effugere valebunt.

Quoniam, propter fratrum e conventibus mutationes, multorum contigit oblivionem obrepere, quorum memoria et paci et opinioni coram Deo et hominibus perncessaria foret, qualia sunt sepulture earumque possessores, benefactores, consuetudines et pacta cum clero aliaque multa, unde inter seculares et fratres nec rare nec parve turbationes emergunt; idcirco ad futurorum cautionem precipio ut in singulis monasteriis liber, signetur, quem conventus Memoriale appelent, iis in partes divisus et monasterii ipsius sepulturas, tam in ecclesia quam in claustro, contineat, tam conventus quam etiam secularium, quorum nomina exprimantur; necnon et instrument super sacellis, quas dicunt cappellas, sepulturisque confecta ad verbum scribantur in eo; in quibus conficiendis omnis simonie odor diligentissime abigatur; pacta etiam inter conventum et clerum celebrata super sepulturis, funeralibus, processionibus, predicationibuus et confessionibus ad populum omnisque (sic) antiquis consuetudinis cum eisdem, ut illud dedecus ac diffidentie opprobrium, quod adversum nos seculares merito hactenus conceperunt, ab ordine nostro iam tandem pellatur; quod proculdubio effugiemus, si scripta precedentium federa succedentium non deserat observatio. In supradicto etiam libro scripta et negotia, conventum ipsum plurimum contingentia, omnino conscribi opportebit.

Supra omnia autem, fratres, vos moneo et hortor atquae, ut efficacius servetur, vobis precipio, ut summo charitatis affectu ordines omnes eorumque relligiosos, gloriosi patris Dominici presertim, et verbo et factis excipiatis atque illa reverencia tractetis, que et relligionem ipsam et patrum nostrorum amorem mutuum condeceat, severissime punientes eos qui, paternis vestigiis derelictis, zizania discordie in populi scandalum disseminare non metunt; quos neque a me neque ab ipsa veritate beati Francisci filios duxerim reputandos.

[iv] De ingressu ad monalium senobia (sic)

Quoniam preceptum regule de fugiendo ingressu in monasteria monialium omnes fratres minores equo obligationis vinculo tenet ligatos, ne quis citra auctoritatem apostolicam ingredi audeat neque sancte Clare monasterium sive interiores sive exteriores officinas, quo etiam seculares ipsi impugne (sic) et possunt et solent accedere, Gregorio nono et Nicolao tertio declarantibus idemque preceptum de interioribus officinis cuiusque religionis monialium eorumdem pontificium declaratione, debet intelligi, multis tamen generalis (sic) capitulorum cismontanarum nationum concessionibus in nostra familia, que generalissimum unionis capitulum precesserunt, vel super aditum ad loca predicta vel super earumdem monialium colloquio relaxatione multiplici preceptum eiusmodi labefactum apparet, atque eo iam res ipsa devenit ut, excepta interiori clausura, ad alios aditus cohibendos, quos tornos crediderint gradusque vocitarunt nulloque fratres precepto teneri arbitrantur; cui pernicioso errori obviantia remedia volens adhibere, ne in posterum protendantur, et concessiones eiusmodi revocatas denuncio et ad gradus tornosque accessus ad monialium sancte Clare colloquium omnibus fratribus interdictos, apostolica auctoritate excepta per duos summos pontifices, testor esse declaratum.

Illos autem solummodo auctoritate spostolica uti declaro ad sancte Clare moniales alloquendas, quibus a suis ministris provincialibus facultas in scriptis ad colloquium huiusmodi fuerit concessa; in qua quidem facultate et quotiens et quibus sint locuturi exprimatur et hoc assistentibus semper atque auscultantibus aliis. Qua in re provinciales ministri non segniter animadvertant quanta et qualiquaque rationabili causa eiusmodi sit concedenda facultas.

Temeraria licencia, quam sibi auditores confessionum monalium earumdem sumpsere, non sine gravi suarum animarum detrimento, ut indiscriminatim monasteriorum clausuras, quorum curam gerunt, quotiens libere, introirent, ministrorum quoque dormitantium negligentia in adhibendis remedio atque punitione condigna, hac, inquam, officii mei sollicitudine acriter exhortantur ut illos intrandi articulos sive causus designent, quibus exceptis, quotiens ingredi audebunt tociens et regulam suam transgrediuntur aperte et apostolice excommunicationis vinculo innodantur et officiorum suspensionem, que ex tabula burgensis capituli circa spiritualia versantur dumtaxat, patenter incurrunt.

Itaque anathemate huiusmodi irretiti neque missas celebrare poterunt neque earumdem monialium confessiones audire donec per provinciales ministros, ad quos attinet canonice fuerint absoluti et hoc tam ab excommunicatione per breve Eugenii quarti inflicta, cuius absolutionem sibi reservavit, quam etiam ab ea, quam Gregorius nonus noscitur inflixisse.

Primus igitur casus, quo ipsis confesoribus, quos appellant, cum sociis et non sine illis, licebit ingressus, est quando, domesticorum familiarium defectu, medicum, tonsorem vel chirugum comitantur, quibus ad exitum usque adherere oportebit.

Secundus, si vel comburitur domus vel insonuerit clamor latrones deprenhensos.

Tertius, ad defunctarum sepulturam vel iis sacramenta ministranda, quibus legitimum obstiterit impedimentum, quominus ad deputatum locum accedere queant.

Quartus, propter opus sive edificium aliquod inspiciendum cuius fabrica, que inter manus versatur, ab aliquo loco extra clausuram commode dirigi non possit; qua necessitate, non quidem fabros ipsos comitaturi, sed tanquam in ipsa vel lignaria arte vel cementaria vel architectura periti, cum revera sic se habeant, aut geometriam aliumde callere sint apti, ut operi dirigendo sint necessarii. Quibus ex causis ingressi, fabricam ipsam dumtaxat petentes, in nullum locum alium valebunt divertere.

Quintus, ob sanctissimum Sacramentum, suis temporibus innovandum, [si] auctoritate apostolica intus illud servari sit licitum; ob cuius sacrosanctam venerationem ibidem poterunt propter eandem causam celebrare.

Ut abusus ille iam auferatur, qui circa confessiones vel potius irrisiones obrepserit et dispendia, ex assidua confessorii frequentatione, subsecuta, propter quorumdam confessorum consuetudinem depravatam, qui ab ipsis confessoriis anno toto divelli non possunt, quod detrimentum potius conscientiarum quam quietem attulisse, experientia indice, exploratum habemus, volo ut minister provincialia, considerato monialium numero, qui in singulis sue provintie monasteriis habetur, dies confessionibus audiendis paulo plus aut minus prefiniat, quibus absoluta, neque ad confessorium accedere neque monialium quampiam accersere ad loquendum audeant, ea necessitate excepta, quam abbatisse iudicium discusserit.

Id quod etiam de confessore et confessione annua intelligendum volo, quam quidem confessionem in singulos annos iuxta constitutum nulla ratione pretermitti licebit, in numero earum scilicet computandam, que ex regula sunt facienda et in qua moniales omnes, nulla excepta, confiteri teneantur huius annuo confessori et sacramentum Eucharistie recipere. Ad quam etiam confessionem longius tempus, quam ad ordinariam, provincialis impendet, ut earum conscientie plenius quietentur. Et ad illa inconvenientia vitanda, que ipsi nos visitationes docuere, huiusmodi confessionis annue tempore durante, ordinarius confessor e domo recedat vel in proximo fratrum habitaturus conventu vel ubicunque tandem provincialis decreverit, usque ad finitam confessionem nequaquam redditurus.

Quatenus vero ad secularium in monialium monasteria ingressum attinet, in presentia nulla fit mentio, quia in posterum est adhibenda provisio. In aliis autem ad eadem monialium cenobia spectantibus ipsos ministros summopere hortor necnon et visitatores ut admonitiones illas diligentes inspiciant, que propter earumdem religionem bene dirigendam sunt a me in unum compacte, graviterque provideant ut in singulis conventibus et habeantur et simul cum earumdem ordinationibus sint legende, quum hic ea dumtaxat legenda curavi, que ad fratres ipsos attinere sunt visa.

[Conclusio]

Hec itaque fuere quorum potissimum impresentiarum admonendi michi visi estis, que, ne et meus labor et meritum vestrum simul depereant, ut observentis omni, qua possum, efficacia exhortor.

Sunt et alia, que generali quadam commemoratione repetenda duxi, quorum observatio religionem nostram quondam venustavit insigniter eiusque relligiosos et gratos Deo et hominibus omni reverentia dignos effecit; quibus vel omissis vel iam obliteratis, qui ceteris in exemplum positi fueramus, in scandalum atque abhominationem iam susmus redacti.

Cum igitur intra me diligentius contemplarem, obtulit se monstrosa quorumdam ociositas, viciorum omnium notissima ianua, in quibus, videlicet, cum neque Marthe sit labor utilis ministrandi neque Marie ad pedes Domini contemplatio quieta, horrenda quedam solummodo carnificia vigescit ad proximorum sanguinem spiritualiter absorbendum. Quapropter vos omnifariam invigilare oportebit ut lectione, oratione manualique labore subditi vestri utiliter occupentur.

Occurrit multorum iugis vagabundusque discursus, qui spiritu vacui, ut sese corporali saltem afficiant solatio, et hospitantibus et aliis ingenti sunt oneri gravissimeque molestie, ita ut seculares ipsi vehementer iam nostros pertimescunt occursus.

Occurrit et officiorum negociorumque ordinis imprudens provisio atque inconsiderata commissio, non quidem viris relligiosis et aptis, sed iis qui, eiusmodi sarcinas atque sollicitudines ad honorem potius et temporis occupationem quam zelo utiliter laborandi sumentes, ordinem nostrum ruina magna precipitaturi festinant.

Occurrit et quorumdam ausus temerarius qui nomen suum magnificare moliti, contra beatissimi Patris nostri doctrinam effrenatas in suis predicationibus linguas solventes, in principes prelatosque atque ecclesiasticos alios verba stultissime iactant, non quidem edificationem nec populi utilitatem sed scandalum grave potius allatura, cum divina lege sit sancitum ne quis maledicat surdo nec ponat coram ceco offendiculum et non tantum bonis et modestis sed etiam discolis precepto apostolico reverentia debeatur in publico.

Occurrit et negligentia multiplex vel potius crudelitas in curandis infirmis, propter quod et ipsi egrotantes afflictiones miserias patiuntur et eorum multi ad sibi aliunde providendum non satis religiose, urgente necessitate, declinant.

Occurrit et quorumdum non minus Deo inimica quam audaz conscientia, acerbitate verborum pacem mutuam pertubantium.

Occurrit et multorum curiositas atque superfluitas utensilium, quorum celle promptuaria potius vel mercatorum taberne quam pauperum habitacula conspiciuntur.

Que omnia et alia eiusmodi multa, quamquam complures bonos sanctosque religiosos tangere nequeant, maximopere tamen est incumbendum ut ab iis, in quibus reperiuntur, eradicentur omnino, sentibus ac tribulis religionis arvo diligenter purgato; quod tametsi grave ac permolestum aliquibus videatur, efficiendum tamen est, quandoquidem et Dei est voluntas et religio ipsa vehementer efflagitat, mundus expectat, clamat noster beatissimus Pater atque, ut id tandem fiat, Christi sanguis sibi locupetissime vendicat.

Quoniam igitur ad superiorum effectum vos, prelati, Dei zelo ferventes, me non solum fautorem sed et cooperatorem fidelem estis semper habituri, super illis omnibus vigilate; ociosos ad laborem compellite; vagandi amicos constringite ad quietem; edificiorum curiositatem atque sumptuositatem compescite; quibus confessionum, predicationum aliaque ordinis officia atque negocia gerenda committitis, animadvertite.

Circa infirmorum curationem atque solatium in omnibus necessariis, ut ex regula tenemini, non segniter satagite; turbantes pacem atque tartareis linguis venena discordia disseminantes, severissime ac sine ulla misercordia punite; cellas fratrum visitate et quidquid superfluum, quidquid curiosum inveneretis, auferte, nichil esculentum neque poculentum permittentes nisi infirmitate manifesta id efflagitante.

Que omnia ut debitum sortiantur effectum visitatores in provincias sum misurus, ut fieri antiquitus consuevit, super eorum, qua supra collegi, observatione invigilaturos atque condignam transgressoribus punitionem inflicturos tam in capite quam in membris.

Ad hec, ut debita certius observatio sequator, omnibus hispanis ministris per sanctam obedientiam precipio ut in suis provinciis admonitiones suprascriptas ad integrum atque sino ullo defectu conservandas curent. Spero namque in visitationibus arctissime me rationem earum vel exacturum vel exigi precepturum.

Que collecte fuere uno monasterio beati Francisci vallisoleten., provincie Conceptionis, vigesimo octavo die augusti millesimi quingentissimi vigesimi tertii, manua mea subscripte ac sigillo officii mei maiori signate.

IV

Constituciones Recoletas para Portugal, 1524, e Italia, 1526[3]

Constituciones recoletas para la provincia de Portugal

Olivenza, 14 julio de 1524[4]

Modo de uiver nas casas do ricolhimento

Seguese a maneira do viver nas casas da penitençia e mayor absteridade desta provinçia de Portugal dada por nosso reverendissimo Padre Frei Francisco dos Anjos ministro geral de toda a hordem de Sam Francisco. A qual iuntamente com os estatutos geraes e provinciaes que lhe nom sain contrarios se mandam guardar. O quale se fez pera dar fauor e aiuda aos que tem deseio de aproueitar em oraçam e deuaçam e spiritu de pobreza. A qual maneira de viver se tem em todas as casas d’austeridade de toda Espanha e foy aprouado et confirmado em a congregaçam geral de toda Espanha que se teue em o conuento de Sam Francisco de Madrid, da prouincia de Castella, por o reuerendo Marçial de boa memoria, vigario geral e agora foy reçebido o aceptado pellos padres vogaes do capitolo provincial desta provincia de Portugal celebrado em Sam Francisco d’Oliuença, dia de Sam Bonaventura, anno do Senhor de 1524.

A qual maneira de uiuer se divide em soos tres capitulos:

De officio diuino, silencio e oraçam. Cap. primero.

De obseruanzia da pobreza, Cap. segundo.

De conuersaçam interior e exterior. Cap. terceiro.

De officio divino, silencio et oraçam. Cap, primero

Primeiramente se ha de olhar com muita diligencia que nestas casas de absteridade o officio diuino nam se cante, senam digase sempre entoado em tal maneira e com tanta monderaçam et religiao que todos possam pagar sua diuda.

E o officio de matinas se acabe aas duas horas depois de mea noite, puoco mais ou menos por que fique tempo pera a oraçam e contemplaçam.

E tenham muito cuidado os prellados que o que se ouuer de dizer no choro ou em as comunidades se proueja e examine antes que se diga com muita diligencia.

E nenhum religioso seia escusado do choro nem das comunidades sem grande necessidade e de licença especial do gardiao ou presidente.

Quanto a oraçam, porque o spiritu da deuaçam seia mais prompto ao qual todas las cousas segundo a regra ham de seruir, cada dia teram os frades duas horas de oraçam mental, diuididas em esta maneira, conuem a saber, em todo o tempo de anno, des a Exaltaçam de Sancta Cruz ate a Pascoa de Resurreiçam, mas des a Resurreiçam ate Exaltaçam de Sancta Cruz, esta hora de oraçam que tinham depois de matinas se tera depois de noa.

E o mesmo se guardara nos dias de ieium. Assi que acabada a oraçam em os dias de ieium deste tempo susodito os frades poderam hir a comer e nam antes.

E porque e liçam deuota daa materia de orar, sempre a hora da oraçam preçeda hum quarto de liçam, scilicet, do liuro que se chama Stimulus diuini amoris ou do que se chama Itinerarium paradisi ou do que se chama Eleuatio mentis in Deum ou doutro liuro deuoto.

E durante o tempo da dita oraçam, poderam os frades estar sempre ou postos de ioelhos ou deitados em terra ou come ilhes Deus inspirar, com tal condiçam que estem em a igreia ou na claustra ou em o capitulo ou em o choro iuntos ou apartados, excepto os nouiços e choristas que sempre estaram em o choro ou em a igreia com seu mestre.

E tenham muito cuidado os prellados que façam diligençia sobre ello, que em o tempo da oraçam os frades se ocupem em ella e nam em outra cousa. E o que for achado fazer o contrario por o mesmo caso estara oito dias com os nouiços em o tempo da oraçam.

E porque o silencio he chave d’alma e culto de iustiça, em estas casas da penitençia e absteridade custumense os frades a ter silencio perpetuo, em tal maneira que nenhum frade fale com os seculares nem com os frades hospedes nem com os moradores de casa nem com otra alguma pessoa sem special liçença, do gaurdiao ou presidente.

E quando esta licença ilhe derem ha de ser pera falar breue e religiosamente.

Pero a nenhum se conceda liçença geral pera falar.

E o que for defectuoso em a obseruancia deste silençio seia castigado pollo superior, segundo a graueza de seu defecto.

Pero nom se entende quebrar o silencio quando algum frade, oferecendose cousa necessaria, breuemente, scilicet, per spaço de huma Auemaria ou quando falandolhes algum secular lhe respondem breuemente que nam tem licença pera lhe falar.

Da observancia da pobreza. Segundo Cap.°

Todolos frades moradores nestas casas de absteridade se uistam de habitos e tunicas de burel ou de pano vil segundo pareçer ao prellado, guardada sempre em a cor a vniformidade da prouinçia.

E os que quiserem andar descalços non seiam prohibidos sob solor de vniformidade. Pero quando forem aas outras casas da prouinçia, se o gardiâo da casa lho mandar, entretanto que hi estiuerem, calçem alparçates o chichellos.

Em nenhuma maneira se receban missas em estas casas pera se dizerem aos seculares por preço. Pero todas se digam polla entemçam que Christo teue na Cruz, geralmente por uiuos e finados.

Poderam empero os frades dizer alguma missa ou missas por alguma pessoa benfeitor que com instançia o pedir, sendo ella tal que nam se poderia deixar de dizer sem escandalo. Mas entam sera sem premio nenum. E em nenhuma maneira se receba alguma pecunia ou preço por ella.

Empero se for mandado aos frades alguma esmolla nom pecunaria da tal pessoa por amor de Deus, pedelham receber, assi como elles çelebrarum e diseram missa por amor de Deus. E o mesmo se entenda quando derem algum habito pera algum finado.

Poderam assi mesmo os frades, quando algum secular pedir que lhe digam missas, visto que elles as nom podem receber, se o secular dello for contente, enuialas a outra casa da prouinçia onde se digam e recebam a esmolla.

Nam tenham os frades sindico nem recebedor que receba pecunia per elles, nem a podem fazer receber em nenhuma maneira que seia, ainda que lhe seia offerecida.

Pero quando alguma pessoa quiser dar alguma esmolla pecuniaria aa casa, prellado lhe podera dizer as necessidades presentes ou inminentes que o casa tem assi como azeite, pescado e cousas semelhantes. E se o tal benfeitor poruuer as taes necessidades podelas ham os frades receber pero em nenhuma maneira poderam fazer receber pecunia.

E o que toca as necessidades corporaes dos frades os prellados tenham muito cuidado em duas cousas, scilicet, em a pureza da regra e prouisam necessaria dos frades. E por esta causa quando lhe derem algumas esmollas recebannas com fazimento de graças.

E quando lhas nom derem, recorrense aa mesa do Senhor pedindo esmolla com confiança. E contentense com pobres e poucas cousas como professores da uida euangelica, confiando que pollas cousas terreaes que menosprezaram lhe seram dadas as celestriaes que deseiam.

E em nenhuma maneira poderam os frades destas casas pedir vinho em o tempo das uindimas, nem ceuada, nem trigo em o tempo d’agosto, se primeiro nam se experimentase alguma destas casas nam se poder prouer doutra maneira.

E nam possam ter em nenhuma maneira em alguma destas casas mais de huma besta pequena et esto onde for necessaria.

Nam se recebam nestas casas ornamentos curiosos nem de preço nem ioyas douro nem de prata sem espeçial licença do prouincial. Pero dos ornamentos ia recebidos se lhe concede o vso te que se acabem de gastar.

E em nenhum refectoiro destas casas aja mantees mas soomente gardanapas, por que em tudo reluza a pobreza.

De conuersaçam interior e exterior. Terciero cap.°

Trabalhense os frades de nestas casas se recolherem e contentarense som soo Dues e ocuparense sempre em oraçam, meditaçam e deuota liçam en tal maneira que a conversaçam do hum seia exemplo ao outro. E quando com licença do prelado se aiuntarem occupense em himnos e psalmos ou deuoto silencio.

Todaslas somanas do anno se faça tres vezes disciplina, scilicet, a segunda fiera e a quarta e sesta tirandose for algum destes dias dobrez mayor.

Todallas vezes que os frades passarem por diante do Sanctissimo Sacramento e depois do aleuantamento do Corpo e Sangua en o calez aa missa abaixandose os frades beyjem a terra.

E porque os frades destas casas hanse de exercitar em humildade e aspereza, se quiserem absterse de vinho ou carne e fazer outras quaesquer penitençias fazendoas com discriçam, nam seiam prohibidas.

O gardiâo ou presidente da casa assigne certa hora pera trabalhar cada vez que alguma cousa ouuer que fazer, ao qual trabalho todos os frades da casa conuenham sem fiquar nenhum. Pero quando esta tal necessidade nom ocorrer nam seiam ocupados os frades, excepto os nouiços e mançebos e liegos aos quaes o trabalho e ocupaçam sam proueitosos.

E nenhum frade leue candea aa cella sem especial liçença do prellado, porque a probeza mais se guarde a aia mais aparelho pera a oraçam.

Digam os frades tses vezes na somana sua culpa no capitulo ou em reffectoiro, scilicet, aa segunda feira e aa quarta e aa sesta.

Com mui solicito cuidado olhem os frades que debayxo de nome de absteridade nam andem derramados e apartados do recolhimento. E pertanto nenhum peça liçençia pera hir ass cidades, villas e lugares, mais antes saibam serlhes prohibido todas as visitacôes de parentes e amigos e negocios seculares e a esto seiam compellidos pollos superiores.

Tenham muito cuidado os frades destas casas que nem de zombaria nem de verdade detraham ou murmurem dos outros frades da prouinçia, dizendo que nam estam em estado seguro ou que nam guardam e regra ou outras palauras semelhantes. E se algum frade for conuençido em dizer taes palauras, o ministro prouincial o faça leuar aa casa mais chegada das outras da prouinçia e lhe faça darhuma disciplina na communidade e per oyto dias em a casa da disciplina.

E pollo contrario se algum frade dos da prouincia murmurar dos que estam nas casas da penitençia dizendo que sam sandeus, leuianos e presumptuosos, singulares, brutaes ou outras semelhantes palauras, o que for achado dizellas, ministro provincial o faça leuar aa casa mais chegada da penitençia e lhe faça dar a pena sobredita dos oyto dias.

Item encarrega o nosso reuerendissimo padre ao ministro prouinçial desta prouinçia de Portugal que seia mui fouorauel a estas casas da absteridade e aos frades que nellas uiuem.

E se se multiplicarem os frades pera uiuer em ellas del tal meneira que as casas que agora lhe fiquam assignadas nam ilhes abastassem, em o primeiro capitulo que uier, lhe assignem outra ou outras, as que pareçer ser mais conuenientes a seu modo de uiuer. As quaes se conseruem em a forma que aqui açima vay escrita.

Podera asi mesmo o ministro prouinçial visitar estas casas da penitençia assi como todas as outras da prouincia, empero nom podera tirar nem acrecentar cousa alguna destas ordenacôes.

As quaes quero se guardem em estas casas susoditas sem falta alguma. Pero nom entendo por ellas obrigar os frades a pecado, se em outra maneira elles nom forem obrigados polla regre ou ley diuina.

E assi mesmo quero que nestas casas sempre se ordenem gardiâes dos frades que moram nella ou daquelles que de sua propria vontade pedem para hir morar a ellas.

Item per la presente defendo que nenhum inferior presuma de amoestar nem contoruar os frades destas casas, nem empedir esta maneira de uiuer. E se algum tentar de o fazer, sayba que faz contra a uontade de Deus e de nosso padre sam Francisco e de my Frei Francisco dos Anjos, vosso ministro geral e seruo.

E assi mesmo os frades desta uida saibam nam ter alguma exempçam, mas que em todo e per todo sam soiectos as ministro provinçial como todolos outros frades de provinçia.

E pera que todo o sobredito aia effecto o mandey dar autorizado assignado de minha mâo e sellado con o sello maior de meu officio, em a expediçam do capitulo prouincial desta prouincial de Portugal, celbrado en sam Francisco d’Oliuença, dia de sam Boauentura de 1524 annos.

De otra mano posterior, en letra humanística:

O ministro prouincial nam ponha nestas casas frades penitenciados ou contra sua uontade ou por algum outro respeito, mas somente aquelles que de sua liure uontade o piderem e se quiserem recolher e dar aas cousas do spirito, por nâo inquietar as casas. E se algum for posto que der toruaçâo, seia dellas tirado.

O prouincial nâo mude destas casas algum frade, sem elle mesmo requerer que o tirem, saluo se for algum frade especial, do qual o ministro prouincial tiuer necessidade pera algum particular negoceo.

Nehum frade que pidir pera estas casas seia feito nella prelado, senam depois de ter estado nellas hum anno e saiber as ceremonias e modo dellas.

Et ego fr. J. Caluus gnralis Min. premissa confirma. (firma)

Sello mayor de la orden, perdido.

V

Constituciones recoletas para Italia, Asís, 28 de mayo de 1526[5]

Hic est modus vivendi illorum fratrum qui pio zelo ducti ad puriorem regulae observantiam proprius accedere appetunt, maxime quo ad illa, quae paupertatem et orationem tangunt; quem modum ordinemquae vivendi ego, fr. Franciscus de Angelis, totius ordinis sancti Francisci minister et servus, nutu Dei, ut arbitror, et pro debito officii in tria distinxi capitula, ad honorem sanctissime Trinitatis.

[Prologus]

Considerans quod secundum Pauli eloquium, nos non accepimus spiritum servitutis iterum in timore sed spiritum adoptionis filiorum Dei, qui semper ad perfectiora perurget, quousque videatur Deus deorum in Syon; attendensque nihilominus et ingemiscens, quod statuta ordinis neglecta jacent et in cassum restaurantur in singulis congregationibus generalibus, ut ipsa rerum magistra experientia docet, decrevi, iuxta quod mihi precipit regula, illos favoribus prosequi, qui secundum Pauli consilium obliti eorum, quae sunt retro, sic ad anteriora cupiunt extendere seipsos, ut bravium regularis observantiae, ad quod vocati sunt, Dei munere, purius et quietius assequi possint, Nec tamen propter hoc intentionis meae est tunicam sancti Francisci scindere vel reliquo eiusdem gregi notam infamiae imponere, quam potius cunctos alios ad puram regulae observantiam provocare. Confido enim il illo qui cepit in nobis opus bonum, quod perficiet usque in finem et quod paucorum pius zelus copiosam multitudinem ad sanctam sui emulationem provocabit.

De divino officio, oratione et silentio. Capitulum primum.

Quia igitur hos fratres decet liberius orationi vacare, nolo quod in eorum conventibus divinum decantent officium, nisi forte in diebus festivis Te Deum laudamus et aliquas horas et missam pro sui et populi devotione cantare voluerint.

Possint quoque officia et missas mortuorum decantare secundum consuetudinem locorum ad libitum guardiani et ad evitationem scandali.

Dicant igitur officium in tono devote, sic quod omnes conveniant ad chorum et nullus sit exemptus a choro nec ab aliis communibus exercitiis, nisi urgente necessitate, de licentia tamen et consilio guardiani.

Quantum ad orationem, ut spiritus orationis crescat, sine quo non possumus in Dei servitio prosperare et cui secundum regulam debent cetera temporalia deservire, volo quod fratres isti toto tempore singulis diebus, per duas horas incumbant orationi: una post completorium et alter post matutinum. A Resurrectione tamen usque ad festum Exaltationis sanctae Crucis, propter noctium brevitatem, post nonam dictam, orationem facient quam nec ieiuniorum tempore omittant.

Et quoniam devota lectio orandi meteriam subministrat, semper ante orationem aliqua lectio breviter de Stimulo Amoris legatur vel de alio consimili libro devoto vel guardianus ipse, si gratiam ad id habuerit, dicat pauca verba quasi suggerens fratribus orandi meteriam et stimulos addens.

Et ubi spiritus Domini, ibi libertas possint fratres his horis orationis, causa spiritus hauriendi, positione corporis se habere, quae ipsis a spiritu suggeretur, dummodo in ecclesia maneant vel in choro vel in claustro aut in capitulo simul vel separatim; nullaque alia loca illis temporibus eligere possint pro oratione.

Novitii tamen et fratres juvenes, qui sunt sub cura magistri, cum illo in ecclesia vel in choro maneant.

Vigilent autem diligentius prelati, ut omnes fratres, tempore deputato, orationem non omittant. Si quis autem contrarium egerit, diebus octo stet in oratione cum novitiis et in loco novitiorum.

Nullus autem secularis introducatur in loco tempore orationis, nisi necessitas urgens aliud requirat.

Quoniam autem bonum est prestolari cum silentio salutare Dei et mors et vita sunt in manibus linguae et silentium est clavis ut ita dicam, animae, cultusque iustitiae, ideo laborent fratres servare silentium, primo, in locis debitis; scilicet: in choro, in dormitorio, in ecclesia, in refectorio, tam in prima quam in secunda mensa, et hoc non solum a residentibus in loco sed etiam a forensibus.

Secundo, in horis debitis, scilicet: a signo salutationis angelice in sero usque ad primam pulsationem primae horae diei sequentis, exceptis tamen hospitibus de novo venientibus, quibus fratres debent ministrare et illos recipere charitative et benigne eosque associare cum guardiani licentia et cum eis sumissa voce loqui debeant.

Similiter hora dormitionis a festo Resurrectionis Domini usque ad festum Exaltationis Ste. Crucis quolibet die, transacta hora post prandium, pulsetur campanella refectorii et ex hunc sileatur usque ad nonem.

In diebus autem ieiuniorum simili modo a pulsata campanella post prandium silentium observetur, donec fiat signum ad surgendum a somno.

Liceat tamen, temporibus his et locis, fratribus quod necesse est loqui breviter et summisse.

In aliis autem locis ac temporibus liceat fratribus loqui cum quibuscumque personis, prout eis et eorum conditionibus ac suis prelatis expedire videbitur et necessitas aut caritas persuadebit, semper tamen servata modestia et brevitate, quantum fieri poterit.

Studeant quoque dicti fratres servare silentium evangelicum devitantes verba occiosa, superflua et vana ac multo magis coloquia vana et iniqua, quae corrumpunt bonos mores.

Si quis autem silentium tam regulare quam evangelicum fregerit, puniatur omnino secundum exigentiam deffectus.

De observantia paupertatis. Capitulum secundum

Quoniam qui molibus vestiuntur in domibus regum sunt, predicti fratres vili se induant panno secundum iudicium prelatorum ita tamen quod non appareat difformitas in colore, valore et pretio, sed provinciae consuetudo servetur, quae non intelligitur tolli, si fratres isti aliqualiter, quo ad precium, viliori panno induunter.

Si qui autem in suis conventibus voluerint ire discalceati non prohibeantur, sed tamen invigilent prelati ne tales peregrinentur in fervore spiritus, qui ad tentationem eis sit, et ne coram secularibus sic incedant; non enim nostrae intentionis est quod fratres isti in actibus supererogationis dent notam corpori religionis. Ideo, quando eorum prelatis visum fuerit, calepodia accipiant. Omnia enim mihi licent, inquit Paulus, sed non omnia expediunt.

Item in conventibus istis non recipiantur missae pro pecunia nec pro quocumque taxato precio sed, quia nobis non constat acceptatio divinae voluntatis, offertur meritum missae secundum Christi intentionem.

Si vero sub conditione, si Deo placuerit, dicantur missae pro aliquibus personis particularibus maxime autem si necessitas fratrum aut singularis devotio personae sic requireret, vel quando esset scandalum aut perturbatio, si tales missae non dicerentur, Et tunc dicantur mera caritate, nullo penitus habito retributionis pacto.

Et si tales aliquid aliud a pecnia obtulerint, recipiatur gratis sicut missae gratis dictae fuerunt. Caveant tamen fratres iuxta posse ne particulares missas recipiant, docentes christifideles se merito non carituros apud illum qui corda novit omnium.

Attendant autem predicti fratres quod nullam habeant personam nec in domo nec extra domum, quae pecunias pro fratribus servet nulloque in loco pecuniam deponi faciant in domo vel extra, ut sic ad literam sine glosa suam intelligant regulam.

Prelati tamen ob necessitatem presentem vel ingruentem poterunt offerentibus aut aliis amicis spiritualibus necessitatem fratrum exponere, sicut est olei, poscium aut similium, quae, si sibi largiuntur, accipiant cum benedictione Dei, pecuniam autem minime.

Ipsi etiam prelati, ut pii partres, solicitam curam gerant pro fratrum necessitatibus attendentes primo ad regulae puritatem et fratrum necessitatibus providentes. Unde si qua eis necessaria offerunt, non respuant illa, sed benigne recipiant, gratias agentes Deo, qui temporalia adjicit his qui primo regnum Dei querunt et iustitiam eius.

Si autem oblata non sufficient eis, vadant pro eleemosina confidentes. Discant tamen paucis esse contenti, ut sciant interdum cum Paulo exurire (sic) et penuriam pati, reminiscentes quod professores sunt altissimae paupertatis, quae divitum abundantiam virtutum multitudine recompensat et temporalia commutat eternis. Sint igitur mores eorum sine avaritia, contenti presentibus. Ipse enim dicit, non te deseram neque derelinquam.

Idcirco, nolo vindemiarum tempore quod fratres isti querant vinum ad reponendum in futuro nec frumentum nec oleum nec alia huiusmodi, nisi essent omnino certi, quod ab his congregationibus abstinentes non possent habere necessaria vitae. Credant firmiter verbis illius qui pascit aves non congregantes in horrea et modica sollicitudine cuncta eis evenient prospera.

Et quoniam Dominus vult adorari in spiritu et veritate et secundum quod decens est statui servientium, nolo quod deinceps fratres isti recipiant indumenta sacrorum preciosa vel curiosa, puta de auro, argento vel serico; possint tamen receptis uti.

Vasa nulla habeant argentea nisi calices secundum tamen necessitatem fratrum et vasculum pro servando sacro viatico, quod decet esse argenteum. Sciantque fratres quod sicut Dominus honorem labiorum non attendit, sit nec preciosum indumentorum cultum, sed cor mundum expetit dicens: fili, prebe mihi cor tuum.

De interiori et exteriori conversatione, Capitulum iii

Studeant fratres isti sic Domino et passioni Filii eius se uniri per lectiones, meditationes, orationes et contemplationes, ut querentes legendo inveniant meditando, et pulsantes orando secreta divina pateant eis contemplando, quoroum sancta conversatione non solum per mutuum exercitium invicem proficiant sed et alios excitent ad currendum post Christum.

Quia autem exterioris hominis castigatio interioris hominis est vigoratio, volo quod per totum annum tribus diebus in hebdomada faciant disciplinam, scilicet, feria secunda, quarta et sexta, etiam quum solemnitates alique his diebus occurrant.

Item ut fratres istorum conventuum possint in humilitate et asperitate crucem portare post Christum, si qui eorum voluerint a carne vel a vino abstinere vel aliud penale subire, dummodo sint sale discretionis condita, a prelatis permittantur agere talia; ipsi tamen prelati, qui ut spirituales debent omnia iudicare, possint interdum filiorum suorum fervorem remittere, cum eis secundum Deum visum fuerit opportunum.

Et quoniam multam malitiam docuit occiositas et qui non vult laborare, non manducet, inquit Paulus, si aliquod exercitium occurrerit pro bono conventus, pro illo peragendo a prelato hora deputetur, ad quod omnes fratres, ut unius moris in domo Dei, convenire debent. Si autem operi non occurrerit necessitas, non occupentur fratres in corporali exercitatione, que ad modicum utilis est, nisi iuvenes, laici et novitii quibus corporales exercitationes expedre iudico, ita tamen quod super omnia attendant pietati, id est, cultui divino, adorationi, orationi et contemplationi, quia pietas ad omnia valet promissionem habens vitae, quae nunc est et futurae.

Et ut melius fratres isti studeant librum, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei absconditi, nolo quod in nocte lumen in cella teneant, nisi forte ex causa et communi utilitate animarum prelati cum aliquo duxerit dispensandum.

Quoniam autem iustus in principio sermonis accusator est sui et charitas opperit multitudinem peccatorum, caveant omnino fratres isti ne verbis, signis aut actionibus irrideant, increpent vel vilipendant corpus religionis, quasi ipsi soli perfectionis fastigia attigerint, recordenturque illius dicti Salvatoris: cum feceritis omnia, dicite: servi inutiles sumus, non iudicantes alienos servos qui Domino suo stant aut cadunt.

Si autem aliqui inventi fuerint ore vel opere corpus religionis infamare, puniantur acriter per ministrum provinciae tamquam divisores tunicae inconsutilis sancti Francisci. Attendant igitur omnes ad renovationem, secundum illum spiritum imaginis Dei, in qua non est gentilis et iudeus circumcisio aut preputium, barbarus et scitha, servus et liber sed omnia et in omnibus Christus.

Et quoniam nominum varietas pacem solet scindere, nolo quod isti fratres nominentur reformatorum aut perfectorum vel recollectorum aut quovis alio nomine quod distinguat eos a corpore provinciae, sed sicut alii fratres dicuntur de familia in tali conventu, sic isti dicantur, non se iactantes nominibus vanis, sed studeant operibus certam facere vocationem ipsorum et gaudeant quod ista servantes, pie arbitrari poterunt sua nomina in coelis [ess] scripta.

Ut autem ista melius serventur moneo ministros omnes in visceribus charitatis ut fratres huiusmodi in dominio habeant commendatos, ita ut nulli pacem eorum turbent aut quietem impediant, sed cum viderint numerum augeri aliorum qui gaudentes isto sancto proposito desiderabunt istis associari, ita ut conventus assignati illos capere nequeant, in sequenti provinciali capitulo minister cum diffinitorum consilio, alios conventus addat spirituales et isti modo vivendi magis idoneos; qui fratres additi, priorum more, ista servabunt.

Caveant tamen ministri ne fratres leves aut vana superstitione occupatos, sed tantum graves et bonos ducant ad huiusmodi conventus.

Guardiani autem istorum conventuum ex numero talium dumtaxat instituantur.

Sciant tamen predicti fratres quod nullam habeant exemptionem, sed prelati provinciae eam habeant auctoritatem circa ipsos, quam habent circa alios.

Volo autem quod fratres isti qui hunc modum vivendi strictiorem amplexi sunt, inviolabiliter servent statuta ista, licet ex transgressione ipsorum nullum ad mortale crimen teneri velim, nisi alias ex precepto divino vel ex regula, quam voverunt, teneantur.

Ordinamus autem firmiterque decernimus quod hunc vivendi modum nullus me inferior turbare audeat vel infringere aut quovis quesito colore impedire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, sciat se Dei voluntati et sanctissimi patris nostri Francisci contraire et mei qui, ut minister generlis sancti Francisci et servus ex voluntate haec ordinavi; et ut melius serventur in scriptis redigere curavi. Et ad omnem ambiguitatem tollendam, etiam sigilli maioris officii mei impressione et manus appositione, huiusmodi scripta premunienda duxi.

Datum in sacro loco sanctae Mariae de Angelis iuxta Assisium anno Domini mdxxvi, die vigesimo octavo Madii.

VI

Traducción italiana de las Constituciones recoletas da 1526[6]

Questo è lo modo de vivere, di quelli frati che vogliono uivere reformatamente in la famiglia nostra de observantia, instituito del rmo. P. fre. Francesco da Angelis essendo ministro generale de l’Ordine nostro et confirmato secundo la intentione del summo pontifice, cioé, papa Clemente 7°., dal rmo. P. fre. Paulo da Parma, ministro generale, cum alcune additioni, diminutioni, modificationi et declarationi. E per brevità distincte in 3. Capitoli principali,

Prologo. – Considerando io, secundo il parlare de Paulo … (p.134-135)

Del diuino officio, oratione e silentio. Cap. 1

3. Conuengino dunque il dicti frati avanti lo principio de le hore al choro a prepare li cori soi al Signore come vogliono gli statuti dell’Ordine et dicano l’officio in tono devotamente et pausamente et quando canterano dechlineno gli gesti levi et gli canti dissoluti et fracti et niuno…

3a. Item facciano lo divino officio secondo l’ordine de la sancta romana chiesa, come dice la regola, seguitando lo calendario.

3b. Quanto allo officio de gratia, dicano quello della Madonna in choro o in altro locho collegiatamente infra tutte le ottave de le feste maiori, excepto quelle del Signore, de le quali parla la rubrica, cioé, la Natività. Epiphania, Resurrectione, Penthecoste. Et similmente lo dicano ne le feste duplici minori, excepto quando se canta l’officio overo accade qualche altra causa ragionevole.

3c. Dicano etiam l’officio de morti in choro ogni sexta feria per le anime degli frati et benefactori nostri, non occorrendo però alcuno impedimento.

3d. Similmente li laici dicano lo suo officio devotamente. Et alle sue hore, non essendo legittimamente impediti e lassati gli essercitii non necessarii, convengano in choro al Confiteor, Deus misereatur, Te Deum Laudamus et al render de la gratie, Et ogni giorno dicano qualche pater noster et ave maria cum requiem eternam per gli morti, secondo la comodità che haveranno, però che la regola dica che preghino per gli defuncti (p.135-136).

De la oratione.4. Quanto a la oratione…

6. E perche dice Dio che la casa sua, cioé, la chiesa, é casa de oratione, per tanto faranno questi frati la oratione in chiesa o in choro o in lo inclaustro o in capitulo o in simili lochi circumvecini a la chiesa o insieme o separatamente…(p.136)

Del silentio. 9. Ma perche é cosa… serveranno lo silentio, secundo gli statuti generali et gli sacri canoni … (p.136)

Et benche negli altri lochi … et honestà, serveno però sempre la molestia et brevità, però che nel molto parlare non mancherà lo peccato (p.137).

De la observantia de la povertà. Cap. 2.

Peroché la povertà sancta è titolo et gloria de l’ordine et è quella che ne fa heredi et signori del cielo, come dice la regola nostra, per tanto questi frati sutdieranno servarla perfectamente. La qual observantia consiste in due cose principali:

Prima ne la totale expropriatione de tutte le cose in commune e in particulare, de la qual expropriatione fa mentione la regula in lo 6. cap., dicendo: gli frati niente se approprieno. Per observantia de le quali cose niuno di questi frati presumerà ritenere in qualunque modo per propria volontà cosa alcuna, etiam de picolo valore se non quando … che siano expedite per lo procuratore de l’ordine e del locho (p.137-138).

2. La observantia de la povertà nostra consiste ne lo uso de le cose. E però questi frati se abstengano al tutto dal la receptione, tacto et contractatione de denari. Et non habino persona alcuna … con le eterne..

Del procuratore. E perche è cosa pericolosa non haver procuratore o sindico alcuno seculare, però questi frati haveranno lo procuratore del papa, non per ricevere o conservare pecunia ordinariamente o per expenderla per nome del papa o come procurator suo, ma per vendere, comprare e commutare le cose da esser vendute, comprate et commutate per gli frati et per hauer cura de far fabricare o resarcire gli monasteri o chiese o per altri negocii occorrenti.

E se in qualche caso particulare senza saputa de frati gli fusse data elemosina pecuniaria da essere spesa ne le necessità di essi frati, non se intende che il dominio di tale elemosina sia trasferito nella sede apostolica, ma che resti sempre in libertà degli danti de revocaria fina che non sia spesa et in questo caso è procuratore di essi danti. Et il medesimo si dirà quando in caso di necesità fusse presentado da gli, frati, secundo il modo et la dichiaratione de papa Nicolò tertio.

De non pigliare messe per pecunia. Item in questi conventi non se piglino messe per pecunia…taxato prezzo né anniversarii perpetui overo altre messe perpetue obbligatorie overo altri offici simili, né legato alcuno perpetuo, excepto che non fusse fatto alla chiesa, come saria olio per la lampada o vino per lo sacrificio e simile. Et se fosseno trovate queste cose siano renunciate, però che sono contrarie a la povertà nostra.

Ma perche a noi non consta…conosce li cori di tutti.

Se guardiano etiam promettere de dir le messe totale et integre, excepto che non fosseno votive o de penitentia o per legati, ma dicano agli seculari bono modo, che pregeranno Dio per loro o per gli suoi morti in tante messe.

Similmente se guardiano da dir più collette in una messa, maxime quando sono messe votive o altre sopradette.

Et non essere troppo solleciti de le cose corporali. E perche dice lo Evangelio: non vogliate esser solleciti dicendo ché mangeremo o beveremo o de ché ce vestiremo, per tanto non voglio…prospere.

E se accaderà far qualche questa de le ditte cose, gli guardiani non lo possano fare, se non de consentimento degli discreti degli lochi, sopra questo incargando le coscentie loro, come dice la Clementina.[7] E quanto de questi sarà determinato circa tal questuare, gl’altri frati stiano quieti e subditi al loro iudicio, perche sono sicuri in conscientia.

De non ricevere cose curiose. E perche Dio non vole…dammi il cor tuo.

De non se vestire de pretiosi vestimenti. Item però che…di panno alquanto più vile.

Et niuno de questi frati habiano a suo uso spetiale deputato più de uno habito et una tunica, come dice la regula, excepto in alcuno caso de necessità particulare, secondo il iudicio de prelati gli quali studieranno che le comunità siano fornire de panni per supplire alle necesità de frati.

Similmente questi frati non portino casse o somme de libri o altre cose superflue, le quali siano contrarie alla stretta povertà che anno promesso (p.141)

De non cavalcare né portare calciamenti. Item conciò sia che secondo la regula non debeno cavalcare ne portare calciamenti senza urgente necessità, per tanto niuno di questi frati cavalchi o porti calciamenti senza la detta necessità et la licentia del suo guardiano o vicario in su absentia et consiglio de discreti del locho, la qual consiglio siano tenuti dare essi discreti essendo dimandati; et siano puniti gli contrafacenti.

Item, benche dica la regula che sia lecito alli frati manzare di tutti gli cibi che a loro saranno posti innanzi ne li tempi debiti, tamen questi frati siano modesti e temperati ne l’uso de la carne…, tale licentia con modestia de sanctitade.

De la interiore et exteriore conversatione. Cap.3

4. Om. 1 Tim 4:8

6. Om. Rom 14:4

8. Om. Luc 10:20

10. Tamen lo ministro con gli definitori non possano poner in questa compagnia né removere frati da essa senza il consenso degli vocali o de la mazor parte di essi de detta compagnia gli quali se troveranno in capittolo. Non siano etiam posti né accettati in questi tali conventi frati leggieri o de vana superstitione occupati, ma solamente gravi et boni; et se li fusseno posti de tali o altri inepti a questa vita, siano al tutto remossi.

13a. Et acciò le decte cose meglio se observino li guardiani le faranno legere a le mensa al manco una volta al mese.

Dato nel sacro loco de S. Maria de li Angeli, appresso Sissio nell’anno 1526, 28 Martii (sic).

Confirmatione del predicto modo de vivere facta dal rmo. P.f. Paulo Parmense ministro generale de volontà del summo pontefice.

Alli carissimi in Christo padri et fratelli gli quali al presente stanno et staranno in li lochi de S.Bernardino de Trento, ec. de la provintia de S. Antonio, de l’ordine de li frati minori de observantia, fra Paolo Parmense, de tutto il medesimo ordine generale ministro, salute.

Consiò (sic) sia cose che per precepto…Date a Cesena, 23julii an, 1532.

VII

Instrucciones del P. Francisco de los Angeles a los guardianes recoletos, Asís, 28 de mayo de 1526[8]

Seguitano alcune Instrutioni, le quali debeno servare gli guardiani circa questo modo di vivere.

La prima è circa gli Procuratori.

Et primo, li guardiani et gl’altri frati di questo numero et de questi lochi reformati debeno sapere che non hanno procuratore per ricevere denari o per messe o per legati o per oblatione o per altro modo, né per scodere per via de iudicio legati per fabriche quando fusse scandalo.

E però questi frati non lo possono nominare immediate a quelli che vogliono dare eleemosina pecuniaria, né possono ricorrere ad esso come a procuratore per li casi predecti; possiano però nominarlo o presntarlo quando li offerenti non volessino o non potessino nominare alcuno altro et alhora saria procuratore o nuncio di essi danti la eleemosina, la quale sempre resta in dominio de loro finché non è spesa.

Similmente quelli che fanno dire messe o otlri officij ouero che vogliano fare eleemosina pecuniaria, possiano darla ad esso, facendolo suo procuratore et nuncio; manifestando gli frati le sue necessità a lui, non ricorrono ad esso come a procuratore del papa, ma de li danti.

2a, le decti guardiani e frati debeno studiare de non lasarli andare eleemosine pecuniarie ne le mani, acciò non la conserverui indifferente, ma fare quanto gli è possibile che essi danti spendano le loro elemosine pecuniarie o le facciano spendere ad altri sui nuncii, secondo le necessità presente o imminente degli frati; e se pur accaderà le decte elemosine andare in mano del detto procuratore per qualche caso particolare, gli detti guardiani non le lassino inderminate, ma li manifestino le sue necesità presenti o imminenti, pregandolo che expedischa più presto che può quella eleemosina secondo la intentione del dante.

3a. Gli detti guardiani possono et debano adoperare lo decto procuatore del papa in fare vendere qualche cosa superflue nel monasterio, come saria animali, vasi, instrumenti, libri et simili cose et fare comprare altre necessarie.

Similmente lo debono adoperare in far conmutare o permutare una cosa in un altra o per fare comprare qualche cosa da comprare e per far vendere cose pecuniarie, come saria grano, lana e altre cose questuate per far vendere.

4a. Gli guardiani predecti, non possono adoperare lo decto procuratore in pigliare eleemosine de denari o de pecunie offerte sopra gli altari o in altri lochi, anci debono fare quanto possano che tale oblatione non se facciano, perche a noi è prohibito per la Clementina.[9] Ma in questo caso esso procuratore bene può pigliare per l’officio suo et spendere in fabrica de la chiesa o del monsterio o in tale utilità; et per niente permettano che siano spese in cose de frati né er vestimenti né per speciarie, ma provedano a le decte necessità per altra via lecita secondo la regula.

5a. Gli decti guardiano facciano lettere instructorie secondo le quale esso procuratore se sappia governare.

Et siano de le sequente forma o simile:

Lettere instructorie per il procuratore:

Misser tale charissimo. Aciò che le cose nostre siano fatte secondo Dio et la purità de la regula et conscientia nostra, e questo nostro modo de vivere principiato sia integramente servato et voi sappiate le cose pertinenti et non pertinenti al officio vostro in questo caso, per questo io fr. N. guardiano del locho N., benché ingegno, per impositione del P. Rmo. Generale nostro ve notifico, che haveti ad observare cum ogni vostro studio le cose infrascripte:

Le cose che dal procuratore debono esser observate.

La prima cose è che non riceviati né denari né pecunia per messe o per altri officii o per libera oblatione o per altro modo come procuratore de frati, overo del papa, ma avisati le persone de le decte messe overo officii o che in altro modo voleno dare denari o pecunia che diano altre cose pertinenti all’uso de frati, et se non volesseno o non potesseno dare se non denari, al hora posseti dretzarli al padre guardiano o al suo vicario in absentia sua, lo quale gli manifesti le sue necessità. Et si non volessino o non potessino venire, alhora se a lui piace, può dare la decta eleemosina a voi o ad un altro suo amico, gli quali la spendano per lui; et, dandola a voi, fategli intendere come la riceveti non come procuratore de frati o del papa, ma come suo nuncio, et diceteli, che tale pecunia sempre è in sua voluntà et liberà de redomandarla fina che non è spesa et quando l’havereti riceputa per niente la riservati in lo advenire, ma voi la expenderati ne le necessità degli frati, presente o imminente, secondo che posseti saperve o per la pratica dell’officio vostro o per relatione del padre guardiano.

La 2a. cosa che doveti observare è questa, che quando fosseno offerti denari o cose pecuniarie, cioè, cose da vendere sopra gli altari o in qualunque altro locho non le riceviati per nome degli frati, ne li spendeati in uso loro, ma per l’officio vostro et come procuratore del papa, le posseti spendere ne le cose de la chiesa o in fabrica del monastero, essendo del papa; ma più securo è spenderle in cose de la chiesa.

La 3a. cosa che dovete servare è questa, che non vendiate né feno né vino né altre cose che nascono nel horto et giardino de frati deputate a suo uso, et se li fusse feno o legne superflue siano dati agli altri lochi che ne hanno bisogno overo ad altri poveri.

La 4a. cosa è, che non dimandiate in iudicio o in altro modo cosa alcuna lassata in testamento overo donata o in altro modo pertinente alli frati o alla chiesa o al monasterio, la quale sia in scandalo del ordine nostro.

La 5a. cosa è, che l’officio vostro è de domandare humanamente a le persone, quando accade, le eleemosine pertinenti alli frati, come è pane, vino, carne, oglio et simile cose, ma non danari. Similmente domandare pacificamente legati o altre eleemosine pertinenti alla chiesa o fabrica del monasterio. Similmente vendere le cose da esser vendute del monasterio, comprare le cose da esser comprate, conmutare le cose da esser conmutate, tractare et spendere le cose pecuniarie da esser tractate et spese, et permutare le cose da essere permutate.

Et cosi osservando queste cose sareti vero figliolo de S. Francesco et vero procuratore de la salute de l’anima vostra et de la nostra, et non facendolo sereti procuratore de la damnatione vostra et nostra.

Ego p. guard. qui supra.

La 2a, instructione è circa il modo di procurare le eleemosine pecuniarie, cioè, denari per comprare le cose necessarie agli frati o per pagare le comprate.

Volendo gli predecti frati et maxime gli guardiani provedere a le necesità loro o degli frati o degli lochi senza offensione de Dio et de l’anima sua, debeno secondo gli expositori de la regula advertire a tre cose principali.

La 1a. è circa la cosa la quale se vuol far comprare, circa la quale se debeno attendere et observare cinque cose, Et prima che la dicta cosa gli sia necessaria de vera necessità; 2a che tale necessità sia o passata come sono gli debiti facti con debiti modi, o presente o imminente et non futura o possibile o indeterminata; 3a che tal necessità sia di essi frati et non de altri; 4a che al tempo de la dicta procuratione non siano alcune eleemosine indifferente per le quale tale procuratione perche cessaria la decta necesità; 5a che la cosa de la quale se procura la solutione sia de tal qualità che per bono modo non se possa havere mendicando.

La 2a, cosa principale a la qual gli predicti frati debeno attendere è circa il modo di procurare la decta eleemosina o solutione, Et circa questo quando la solutione de la decta necessità debe esser fatta incontinente, alhora ne la procuratione debeno concurrer quatuor cose principali: 1a. che gli frati non contalhano mutuo, ne conmettano ad altri che per loro lo contrahano; possono però senza obligatione dire, che se affaticherano che gli danti la eleemosina siano satisfacti; 2a. che non menino seco alcuno seculare per ricevere la pecunia, né presentino, né nomineno alcuno allo dante la eleemosina in fin che lui non sia richiesto se vole per se o per altri fare la solutione, lo quale excusandosi possono gli frati presentare alcuno chel faccia per lui; 3a. che in tal procurare gli frati sempre exprimino le sue necesitade, cioè, per infermi o vestire o altri simili agli danti la eleemosina; 4a. che non permettano esser data più eleemosina di quello che stimano valere la cosa et seppur ne fusse data più, non se intromettino in quello più senza consentimento del patrono, e pero è cosa prudente potendo sapere prima che vale la cosa da esser comprata; [5a] ma quando la solutione della detta cosa non se debe fare incontinente, ma la elemosina debe esser depositata come saria per la necessità imminente, oltre le dette quator conditione, due altre appresso debeno concorrere: La 1. che li frati protestino et manifestino agli deponeneti, che infina che essa remane appresso loro, de poterla liberamente rehavere et disponere a suo beneplacito; la 2a. è che se domandi licentia a gli decti danti de subrogare o nominare altri si sarà bisogno.

La 3a. cosa principale a la quale agli decti frati debeno attendere è circa el modo che debono tenere circa tale eleemosina procurata overo oblata o quello che la tiene. E in questo se debeno servare tre cose principali, La 1a. che li frati tengano o credano non haver ne la decta pecunia alcuno dominio, actione o administratione, come veramente non hanno de facto; la 2a, che non convengano in iudicio colui che ha le eleemosine ne in altro modo le redomandino o cercano computo o rasone de essa; la 3a., che quanto durerà essa pecunia, gli frati non faccino demostratione alcuna con parole o facti o segni per li quali possa apparere loro havere alcuna auctorità, actione o dipsensatione ne la decta pecunia.

E così servati questi tre modi et articuli principali con le sue prime quattuor conditioni, gli frati possono secondo la purità della sua regula provedere alle sue necesità per via de eleemosine.

La 3a. instructione è circa le queste pecuniarie, come saria grano, vino, oglio, galete e simile cose questuate per far vendere.

Peroché in alcuni lochi sono accadute alcune necessità agli frati, a le quali non se pò provedere senza fare queste de cose pecuniarie, per questo aciò sapiano gli decti guardiani regularse circa le dette queste si ponino doi notandi.

Il 1.° notando è che per quatro cause se possono fare queste pecuniarie. Et 1a. quando per altro modo non se può vestire li frati, come seria quando non trovasse lana o denari da comprare gli panni; la 2a., quando per altro modo non se può provedere a le necesità degli frati infermi come è decto de sopra; la 3a. per pagare certi debiti del locho facti per cose necessarie de frati et non se può satisfare per altro modo; la 4a. per provedere ad ogni altra necessità de frati che per altro modo non se può provedere. E nota bene che bisogna che quella cosa per la quale se fa la decta questa sia licita agli frati et necessaria, altramente non se potria questuare tal cosa, come saria per fare edificii superflui o curiosi o comprare altre cose superflue et curiose, perche tal cose non sono licite agli frati.

Lo 2.° notando è del modo da fare le dicte queste; unde volendo gli dicti guardiani con serenità de conscentia fare le dicte queste debeno andare al procuratore del papa, manifestandoli come per tale necessità è bisogno questuare grano o simile cose et pregarlo voglia darli qualche messo che vada con gli frati et riceva per nome del procuratore le cose questuate et così gli frati sono securi. Ma non volendo o non potendo il procuratore dare messo, alhora gli frati gli debano dire ex quo voi non volete o non posseti dar nuncio, et la necessità ne costrenge de questuare, renunciamo a voi al presente il dominio del grano o altre cose che trovaremo et non intendemo in esser aver dominio ne auctorità, ma che sia in dominio vostro et lo riveveremo et deponeremo o faremo deponere et condurre a voi de vostra auctorità, dominio et potestà et solamente come vostri famuli lo cercharemo. Alhora dicendo il procuratore che gli frati vadano et facciano tutte le predicte cose et accettando il domino de ogni cosa, gli frati possono andare et questuare.

E questo modo se debe servare secondo quelli chel consegliano per quelle parole de la regula che dice in lo 4.° capitulo denarios vel pecuniam non recipiant. E però gli frati debeno far capace il procuratore de le decte parole. Et avertiscano gli guardini che quando le decte cose questuate sarano poste ne le mani del procuratore, né loco né altri frati se ne possono intromettere facendole vendere a suo modo, anci debono lasarli fare come li piace; et questo modo se intende stando ne le constitutione martiniane. Ma chi volesse stare nella dichiaratione de papa Nicolò 3.° se potrìa lassar il dominio de le cose questuate, fina che foseno vendute, in mano degli danti le eleemosine manifestandoli prima, cioé, quando il dimandano, la causa per la quale cercano, come saria per vestire o per gl’infermi o simile, et dicendogli come le assegnerano, se sono contenti, al procuratore, il quale per nome suo le venderà e subvenerà a le necessità sue; et questo intendo quando loro non voleseno o non potesseno far l’officio ne commeterlo ad altri.

La 4a. instructione è circa lo renunciare degli annui redditi et legati perpetui de li officii.

Conciò sia cosa che potrìa accadere che alchuno de questi lochi havesse annui redditi o legati perpetui cum obligatione de messe o altri officii, le qual cose non convengono a questo modo di vivere, pertando gli guardiano de decti lochi potranno servare questa forma o simile in renunciare gli decti legati.

Questa è la forma de rinunciare gli annui redditi o legati perpetui.

Sia noto a tutti quelli che legeranno lo presente scrito come io, frate N., del locho N. guardiano, non intendo più per li advenire esser obligato a persolvere lo officio annuale o a le messe lassate da misser N., né intendo reicevere eleemosina alcuna per rasone di quello legato; et però annuncio et faccio intendere a voi legatarii che non seti obligati a noi frati per rasone alcune dare tal legato, ma seti liberi darlo a quale chiesa vi pare et piace et far celebrare le dette messe overo officii a qual religiosi et in qual chiesa vi piace. Datum in conventu N., die etc.

Ma se gli legatarii dapoi questo scritto fatto per mano de notaro et veramente, cioè, non simulatamente, vorranno dare alcune volte o sempre lo dectolegato simpliciter per eleemosina et le frati così lo acceptano et che dicao gli oggici gratis et amore Dei, alhora gli frati portano dire le messe et altri offici come fano alle altre persone et così recevere come fanno de altri officii.

Et questa instructione fu ordinata et conclusa nel capitolo generale celebrato ad Assisii nel anno del Signore 1526, die 28 Maii.

Tutte le predicte cose, fratelli miei charissimi, sono state ordinate et dichiarate secondo la intentione del Rmo. P. Fr. Paulo Parmense, ministro generale de l’Ordine nostro, che le observiamo ferventemente, non obligando però al peccato mortale, excepto che per altro modo non fusemo obligati, et se alcuno non volesse observare questo modo di vivere vuole chel sia remosso dagli detti lochi et da la compagnia; per la qual cose ogniuno debe ben ponderare il suo proprio volere et potere, aciò de lui non se verifichi il dicto evangelico, ecco l’homo che ha cominciato edificare et non ha potuto consumare. Laus Deo.

VIII

Constitutioni Delli Frati Minori Detti Della Vita Heremitica. Le Prime Constitutioni Della Corgregation Capuccina[10].

Le constitutioni che fecero in Alvacina si trovano sotto il nome di Fra Ludovico da Fossombrone, perch con esse egli dispose la Congregatione Capuccina tutto il tempo che la govern, et puote essere che egli vi aggiungesse alcuna cosa, secondo che nel progresso vedeva esser bisogno. E sono queste:

  1. Prima circa le cose divine et spirituali prego et essorto tutti i nostri fratelli di questa nostra confraternita, et massime li superiori, che tengono il luogo del Signore in aiutare et mantenere et regere l’harmonia et ordine del Signore. Et se tutte le cose, etiam irrationali, vivono et servano l’ordine che il Signore gli ha dato, molto pi le creature rationali, massime queli che sono dedicati et chiamti ad assistere et stare innanzi al Signore nelli suoi servitij, specchio et luce del mondo et mezo reduttivo ad esso nostro fine Dio benedetto, con verit, spirituali et santi documenti et intentione. Et accioch tutti li fratelli attendano uniformamente a questo, che le presnti promulgano; non intendo per questo instituire nuova Regola, n che si muti nuovo modo di vivere; n anchora intendo di obligare alcuno dei fratelli al peccato mortale, contravenendo alle cose infrascritte. Ma essorto con il bascio delli piedi, prima li superiori, dopoi tutti gli altri fratelli, che voglino osservare l’infrascritte ordinationi puramente et semplicemente, senza giosa, sin’ a tanto che il Signore si degner di ordinar altro per alcuno suo servo pi di me illuminato. Et bench ordino le presenti, intendo sempre rimettere queste et tutte le altre cose mie alli pi intelligenti et di meglior giudicio. Per hora parmi espediente notarvi queste costitutioni.
  2. Et prima del Divin Officio. Circa l’Officio Divin essorto et ordino che si dica devotamente, con le pause, senza coda o biscanti et voce fiminile. Il mattutino, secondo il solito, nella meza notte, secondo la consuetudine della Religione. Le altre hore canoniche si dicano alle sue hore competenti, eccetto terza et sesta, che si dicano secondo il consueto.
  3. Ancora ordiniamo che non si aggiunga altro officio di gratia in choro, eccetto quello della Madonna. Et ad alcuno delli frati piacesse et li rendesse pi devotione dire li sette salmi, l’officio de morti, Benedicta, o oltre orationi vocali, si contentar dirle da per s, o vero con un altro compagno fuora di choro, a tempo che non si dice l’officio in choro, acci non dia molestia ad alcun frate che stesse in chiesa, o vero in chora ad essercitarsi in oratione secreta o vero mentale. Et questo si ordina accioch li fratelli tutti insieme dicano pi devotamente et con le debite pause l’officio di debito commandato dalla regola et acci che li fratelli habbiano pi tempo da essercitarsi in orationi secrete et mentali, molto pi fruttuose che le vocali.
  4. Item ordiniamo che la settimana santa, nelle terre et cittadi dove non manca a secolari di puoter andare alle tenebre in altri luoghi, li frati dicano il mattutino et celebrino le tenebre la notte et non la sera. Et questa ere la consuetudine nelli tempi di quelli primi spiriti angelici.
  5. Item ordiniamo che non si vada a officio de morti, n a mortorii, eccetto in caso di gran necessit; n anco a processione, eccetto a quella del Corpus Domini et delle Rogationi, quando si vedesse che fosse scandalo a non andare, et in alcun’ altra processione che si fa per qualche necessit; emore intendendo che se si ponno schivare senza scandalo, si schivino, accioch se be stiamo nella nostra quiete.
  6. Item ordiniamo che si dica solum una messa in chiesa per consuetudine, secondo l’usanza dell’Ordine. Et se alli altri fratelli sacerdoti satisfacesse stare solamente a quella messa, alla qual cosa S.Francesco ne ha esshortato co’l bascio delle piedi: ordiniamo che li frati sacerdoti, eccetto se non fussero tirati per lor devotione, non siano constretti dalli prelati a dir messa, eccetto nelle solennit o necessit; et a questo ancora li prelati habbino diligenza et somma cura di non pigliare staisfattione da secolari et di non ricever trigesimi, n altre messe, acci per questo gli sacerdoti non fussero costretti a dir messa per necessit. Et quardinsi gli prelati al tutto da questa cupidit di tirar li populi alli heremi et luoghi dove habitano con dir messe et officij, acci li populi portino elemosine et altre cose. Il caso questo, che vogliamo et ordiniamo che non si ricevano messe in qualunque modo. Ma se alcuno dir: “Frati, ditemi una messa o pi,” se gli risponda devotamente et discretamente, dicendo: “Noi pregaremo Dio per voi nelle nostre messe.” Et si puotr ponere ancora una colletta in particolare per quella persona in sua sotisfattione. Et al tutto si schivi ricevere elemosine per messe or per oratione. Ma se daranno pane et vino, o altre cose pertinenti all’vitto, si possano ricevere come elemosine date di chi non dimandasse oratione. Et l’orationi si facciano pur per semplice carit et per amor di Dio.
  7. Item ordiniamo che la disciplina si faccia dopo il mattitino, eccetto in luochi molto freddi, dove l’inverno si possi far la sera.
  8. Item ordiniamo che l’oratione si faccia alli tempi ordinati dall’Ordine; et se alcuno si trovasse mal dispost in quell’hora, ordiniamo che un’hora d’oratione non lasci. Ma statuimo dui altri tempi a detta oratione, l’uno dopo il vespro, l’altro avanti terza, non per oratione publica et con suono di campana, ma secreta. Et per questo non intendiamo che, se saranno occupati per alcuna necessit da suoi superiori, non habbiano ad abedire, ma similmente obediscano. Et notate che quests hora cos deputata dalla Religione et ordinata per un buon ordine et una ceremonia, et anchora per molti delle fratelli tepidi et pigri, accioch non manchino da quell’hora. Ma li fratelli devoti et ferventi non si contentano di una, n di due o tre hore, ma tutto il tempo loro spendano in orare, meditare, et contemplare. Et come veri contemplatori, adorano il Padre in spirito et verit. Et a questo studio essorto li fratelli perch questo il fine per il quale sono fatti Religiosi.
  9. Utem ordiniamo che il silentio s’osservi inviolabilmente dal primo segno di compietta fin detta la messa conventuale et ordinaria; et questo sempre; et da pascha fin a mezo il mese d’agosto si faccia il segno del silentio lavate le scuotelle, et tengasi fin al tocco fi vespro. Et se alcuno delli fratellli in questo tempo mancasse, ne dir la colpa; et faccia la disciplina coram fratribus.
  10. Item ordiniamo che in questo temp et in tutti li altri li prelati habbino diligente cura, che venendo alcun secolare o religioso alli heremi, dove noi habitamo, il portinaro, il qulae si eletto per il pi discreto, divoto e di buon essempio, chiami il guardiano, overo alcun altro che per esso sar ordinato a sodisfare, a parlare et accompagnare essi forastieri; et li altri, alli quali non imposta questa cura, s’astenghino di parlare con persone che vengono al luoco nostro senza gran necessit.
  11. Item ordiniamo et vogliamo che li guardiani habbino solicita cura di far sempre legere alcuni libri spirituali e divoti, come usanza dell’Ordine, et questo registrato nella Decretale: Quod in mensa religiosorum habeartur lectio.
  12. Item, che non s’introduchino secolari a mangiar con li frati, eccetto per gran necessit, et che non s’apparecchi con tovaglie, ma si ponga un togalgino per frate, et poverino.
  13. Item ordiniamo che alla mensa non si dia altro che una sorte di vevanda, over minestra; et quando si digiuna, a questo s’aggionga una insalata cotta, over cruda. Et quando fosse donato un poco di pesce, or altra cosa, li frati ne possino mangiare. Avertino sempre a questo: che non si portino alla mensa pi che due sorti di cibi, intendendo delle cose che vanno per le mani del cuciniero.
  14. Item ordiniamo che se alcuno delli fratelli non vorr mangiar carne, n bever vino, alla qual cosa li essorto, se possono astenersi non si possino dalli prelati sforzare a mangiare le predette cose, eccetto se li prelati conosceranno alcuno non sapersi regere n haver discretione, et vedessero principio di alcuna infirmit per causa di detta astinenza. Li prelati a questo li essortino discretamente, timoratamente e divotamente, in quanto conosceranno che la necessit et discretione ricerchi. Et essorto achora li fratelli nel Signore che siano discreti et non siano di dura cervice; et che il vino che si pone alle mensa sia ben temporato.
  15. Item, se alcuno delli fratelli volesse digiunare o fare alcuna quadragesima, non sia impedito, sempre intendendo ut supra, et sar necessario siali concesso una sorte di cucina solamente.
  16. Iten che tutte le masariccie siano poche et sprezzate, tal che in omni re ad nostrum usum resplenda la paucit, al povert et austerit.
  17. Item ordiniamo che non si cerchi per cerca ordinaria n carne, n ovi, n caseo; ma quando si cercar ‘elemosina, se alcuna persona ispirata dal Signore la proferir, la si possi pigliare, sempre intendedno che in ogni coas s’osservi et reluca lo stato della santa povert. Et se fosse mandato delle predette cose alli luochi dove noi habitiamo, avertano li superiori et li altri fratelli che non siano vinti dalla poca fede o dall’avaritia o da cupidit, che se saranno di queste cose nel luoco si contentino e non ne piglino pi, considerando lo stato nostro et la povert altissima che havemo promessa: Quae nos carissimos fratres meos, haeredes et reges regni caelorum instituit; pauperes rebus fecit, virtutibus sublimavit. Haec sit portio vestra, quae perducit in terram viventium. Et ricevendole in tal modo, s’attenda la qualit la qualit, che sia secondo la Regola nostra.
  18. Item ordiniamo che li superiori siano molto avertiti nel cercare l’elemosine che non s’habbi a far longhe provisioni, ma quotidianamente per due o tre giorni, overo al pi per una settimana, secondo l’essigentia dei luochi e lor distantia, sempre havendo in cuore et in essecutione d’opere, quant’ possibile, il nostro povero stato.
  19. Item ordiniamo che niun prelato, n altro delli fratelli, ardisca di riponere bote di vino nei luoghi, n boticelli n barili; ma habbiano alcuni fiaschi o fiaschetti, quanto si richieder all pover essigentia delli frati.
  20. Item ordiniamo che se alcuno delli fratelli non vorr portare altro che un habito, li sia concesso, perch gliel concede la Regola; et a quello che non gli basta l’habito, habbia una tunica povera et corta, che passi il genocchio quattro dita; et se vi fosse alcuno di molto fredda complessione, che havesse fatto esperientia di s non poter resistere con un habito et una tunica, come sono fratelli vecchi, debili in spirito, se gli conceda una capuccia tanto longa, che estendendo li bracci cuopra l’estremit delle mane, et che non sia eccedente ma eguale alla detta estremit, overo pochissimo pi, in tanto che la cuopra e non pi. Et le corde siano grose, et sprezzate et con semplice nodo, non lavorate a posta.
  21. Item ordiniamo che li panni si provedano secondo la necessit presente, havendo sempre speranza nel Signore et fede.
  22. Item avertano i superiori et li fratelli che la longhessa delli habiti non sia pi di undeci palmi communi, overo alli corpulenti dodeci, et la tunica, sette palmi. Et avertino che le maniche siano strette et poverelle, tanto che il braccio possi entrare libero et uscire.
  23. Item ordiniamo che chi non pu resistere, porti li sandali, come portavano gli Apostoli et li antichi padri nostri, poveramente, quanto pi si pu, come richiede il nostro stato, et che non si porti li zoccoli.
  24. Item ordiniamo che li predicatori ch’hanno a predicare il verbo del Signore, quando vanno per viaggio et di luoco in luoco, non portino se non tre libri, che li predicatori alli qualli il Signore dar la gratia non lascino star otiosi, ma li faccino essercitar la vigna del Signore in predicare, non solamente la quaresima, ma infra l’anno anchora nelle festte occirrenti et altri giorni espedienti; et siano di tal qualit quelli she sranno ordinati al detto officio, che la prima predica sia la sua buona vita et il suo buono essempio; non curioso di ornato parlare n achora sotile specilatione, ma pura et semplicemente predichino l’Evnagelio de Signore. Et li altri sacerdoti et chierici, che non sanno predicare, gli sia concesso un libretto spirituale, scritto a mano, o a stampa, et il breviario ad uso loro, et non altro.
  25. Item ordiniamo che nisun frate pigli cose concesse ad uso d’alcun frate, senza licenza del superiore, over di quello al quale stata concessa ad uso; et chi contrafar mangi una volta pane et acqua et dica la colpa coram fratribus; et il Padre Guardiano gli faccia un capello, che un’altra volta non lo faccia; et ciaschuno faccia qualche segno a quella cosa che gli concessa ad uso.
  26. Item ordiniamo che li fratelli si vestino tutti di panni vili, come dice la Regola, et delli pi vili che si troveranno in quelli paesi, et delli pi paesi, et delli pi abietti et sprezzati et mortificati di colore, che si troveranno.
  27. Item ordiniamo che niun porti fiasco, tasca o capello; ma solo due para di mutande e due poveri mocechini, chi n’haver bisogno; et guardinsi che li breviarij et altri libri non siano curiosi n habbino abchora curiosi segnacoli, n corone curiose n altre cosoline, che sono pi tosto cose feminili, che da religioso, et che le corone siano vili et sprezzate.
  28. Utem, che niuno presuma ponere studio, eccetto leggere alcuna lettione delle Sacre Scritture et qualche libretto devoto et spirituale, che tirino all’amor di Christo et ad abbracciar la sua croce.
  29. Item, che non si ordini confessori, se non haveranno almanco quaranta anni, et che siano di buona vita, discreti et di buon esempio et alquanto ben istrutti; et che non si pigli per consuetudine il confessare, eccetto in alcuni casi urgenti e spedienti e sommamente necessarij, et questo giudicato per li prelati: Quia omnis regula patitur exceptionem.
  30. Item ordiniamo ch a niun modo si cra de monasteri de monache, senza licenza del capitolo generale.
  31. Item, che li libri stiano tutti in un luoco in commune, eccetto quelli che sono concessi per divotione ad alcun frate per suo uso. Et che quando li fosse dimandato in prestito da alcuno, lo dia con licenza del prelato; altrimente saria proprietario. Et cosi di qual si voglia ogni altra cosa picciola.
  32. Item ordiniamo che niun frate doni cosa alcuna, n dentro n fuora dell’Ordine, senza licenza de suoi superiori.
  33. Item, che non scrivano letter n a s n ad altri, n anche ne mandino o ricevino senza licenza de suoi superiori.
  34. Item, quando alcuno volesse ricevere questa nostra vita et venir nell’Ordine, sia tenuto per quindeci giorni nel luoco; et li frati puramente ossevino quel passo della Regola: Quod vadant et vendant omnia sua et ea studeant pauperibus erogare. Et seguita: Postea concedant eis pannos probationis. Si che prima debbano dare li suoi beni a poveri, avanti che siano vestiti.
  35. Item non sia ricevuto all’Ordine alcuno che non habbia passati quindeci anni et con questo anchora che non habbia apparenza puerile, altramente non sia ricevuto; et a questo li prelati siano avertiti che a nisun modo li ricevino.
  36. Item, che li novitij chierici habbino ad imparar la Regola a mente nel tempo del novitiato; et a questo li loro maestri siano soleciti.
  37. Item, che li chierici et laici giovani se gli dia il maestro per quattro anni dalli prelati, et siano in detto tempo ammaestrati nella via perfetta dello spirito.
  38. Item che niun professo ardisca, overo presuma entrar in cella dei chierici senza licenza de suoi maestri, o guardiano, et niun chierico ardisca entrar in cella d’alcun altro frate senza licenza del suo maestro o guardiano; et chi contrafar mangiar un giorno pane et acqua, dicendo la sua colpa coram fratribus.
  39. Item, che I frati non habbiano rasori eccetto uno per luoco per alcuna necessit occorrente et per cavar angue alli infermi. Ma si facciano la chierica in ogni vinti giorni con la forfesetta.
  40. Item, si guardino li frati che wuando riceveranno luochi, overo pigliaranno alcum heremo, non recevano altro salvo quanto sar giudicato espediente al povero viver nostro.
  41. Item, delli procuratori et sindici non ne facciamo mentione, perch si osserva inviolabilmente; et per ordiniamo che non s’habbia altro procuratore et altro sindico che Christo benedetto, et la nostra procuratrice et protettrice sia la Madonna Madre di Dio, et lo nostro sustituto sia il nostro Padre S. Francesco; et inviolabilmente volemo che non s’habbia stare alla protettione et cura d’altri.
  42. Item, che non si tenghino bestie, n muli n cavalli n asini per li luochi, et li prelati vadino a piedi. Et se pur alcun fosse debile et fosse necessario il cavalcare, vada con un asinelle, perch ci and Christo Nostro Signore, et il N.P.S. Francesco in su estrema necessit. N trovo che altri animali usassero nelle lore necessit. Et se accadesse un caso molto necessario, la Regola sta scritta.
  43. Item, che li frati si guardino che a niun modo portino berette, overo capelli.
  44. Item, che li casi che sono riservati nella famigli si riservano ancho qui alli suoi superiori, et che nissuno si possa assolvere.
  45. Item, che il mercore a niun modo s’habbia a mangiar carne.
  46. Item ordiniamo che niun frate tnga chiave n lucchetto in cella n in altro luoco, et che le celle stiano aperte senza chiave.
  47. Item si ordina che in ogni luoco, dove si potr, si faccia una celluccia, over due alquanto discoste dal luoco in colitudine, accioch se alcuno havesse gratia dal Signore vivere con silentio anachoriticamente, et giudicato per li superiori esser idoneo, le sia data commodit con ogni carit che si ricerca; et a questo essorto li superiori et prelati che, trovando alcuni atti, non gli neghino questa carit/ Et stando detto fratello in solitudine, tenga silenttio et nisuno vda a dargli impaccio, et non habbi a parlare eccetto col suo padre spirituale; n ad alcuno altro parli senza licenza del suo superiore. Et lia sia portato il suo povero vivere sino all celluccia con silentio et senza strepito, accioch sia sempre unito col suo amoroso Ges Christo, sposo dell’anima sua.
  48. Item, li superiori vicarij et guariani possino esser confirmati nelli loro officij tanto quanto saranno rieletti et che si portaranno bene, et manteneranno il vivere regolare.
  49. Item ordiniamo che se li prelati magiori et minori, cio vicarij et guardiani, non si porteranno bene, et fosse il lor starepericoloso et rovinoso della confraternita, volemo che il discreti et li vocali che hanno eletti li supriori maggiori li possano cassare et farne un’altro. Et li guardiani che non si portaranno bene, li vicarij di consiglio deli diffinitori del capitolo li possino deponere et farne un’altro. Et la confirmatione del Vicario [Generale] sia fatta di tre anni in tre anni; delli provinciali, ogni anno; il simile delli guardiani, avertendo sempre d’andar puramente et semplicemente ad attendere all’honor et gloria del Signore et alla conservatione del vivere regolare, senza alcuna ambitione, practiche o conventiculi, le quali cose chi fa credo sia dall’ Eterno Dio et dal Padre S. Francesco maledetto.
  50. Item, che non si ricevano luochi fuori del capitolo, eccetto che alcuno havesse particolar auttorit et licenza del Vicario Generale; et che li luochitutti siano presi fuori delle citt distanti per un miglio o poco manco; et che detti luochi che s’hanno a pigliare et fabricare stijno sempre sotto il dominio delli padroni, overo delle citt, et siano sempre presi con questa conditione che ogni volta che li si trovasse impedimento alla vita nostra, li fratelli liberamente si possino partire; et quando alli padroni non piacesse che li fratelli habitassero in detto luoco, senza alcuna contraditione s’habbiano a partire et andar in altro luoco a far penitentia con la benedittione del Signore, dove saranno post dalli suoi superiori.
  51. Item, che li luochi che si hanno a fabricare, si fabrichino pi humilmente che sia possibile, di vimini et luto, overo pietre et terra, eccetto la chiesa, la quale si faccia picciola; et questo intendemo, quando si trovano vimini et luto et buona terra da fabricare. Et che le celle appareno et siano picciole et povere, in modo che habbiano pi toto similitudine de sepolcri che di celle; et dette celle siano humili et basse.
  52. Item, che li frati non tmgano n habbiano in cella figure curiose, ma alcuna poverina cosa, over qualche crocifssio, over qualch’altra semplice figura o semplice crociolina con li misteri della passione, come lanica, spongia, chiodi.
  53. Item ordiniamo che li luochi fatti, quali ne fossero offerti, a niun modo si piglino, se non saranno picciolini et poverini di chiesa et di habitatione, secondo che di sopra habbiamo detto et secondo che la volunt del N.P. S. Francesco, qual dice: Quod fratres habeant ecclesias et habitcula paupercula, et quae pro ipsis construuntur omnino non recipiant nisi fuerint secundum sanctam paupertatem, quam in regulam (sic) firmiter promisimus, ibi hospitantes sicut peregrini et advenae. Et quando si pigliaranno tali luochi, si stia al consiglio delli detti frati da bene, spirituali, devoti e stimolati.
  54. Item, che li frati che non sono deboli usino sotto nel dormire tavole, overo stuore o paglia o felici, senza sacone, con una shiavina o sapezzal di paglia chi lo vorr.
  55. Item si avertisca con gran diligentia che non si lascino facilmente entrare donne nelli luochi et heremi dove noi habitammo; et se con buon modo si pu fare, che in niun modo ce n’entri alcuna, facciasi. Quia mundus et mulier non facile aliter quam fugiendo vincuntur, ut ait Augustinus.
  56. Item ordiniamo che non si rivevano morti, eccetto qualche poverello che lo portassino sino al luoco, senza che li frati vi andassero et che altri non l’havessero voluto sepelire, perch era povero e non li pagava. Questi tali, quando saranno portati alli luochi et heremi dove noi stiamo, possino essere sepeliti; quia est opus charitatis et misercordiae; et non ricevino cosa alcuna, eccetto che preghino per charit et per amor di Dio per l’anima sua.
  57. Item si ordina che li frati non presumano di pigliar alcuna refettione fuora della mensa et luoco ordinato, et si guardino, come cosa inconveniente et irregolare, andar pigliando alcuna cosa per l’horto, n mangiar frutti, n alcun’ altra cosa senza licentia e benedittione de suoi superiori. Et quando vanno fuora del luoco s’assuefaccino sempre, quando occorrer alcuna necessit du pigliar refettione, che la piglino, se n’hanno bisogno, con licentia et benedittione del pi antico fratello; et quando arrivaranno ad altri monasteri et luochi, non piglino niente senza licentia et benedittione del superiore di detto luoco.
  58. Item si ordina, come cosa congrua et religiosa, che quando acade alli fratelli alcuna necessit di parlar o in tempo di silentio o fuora in altra hora, parlino sempre summisse et con ogni piacevolezza et humilt et con ogni riverenza l’un all’altro, non usando atto alcuno di superbia o di maggioritade; cos conveniene all devoti et humili servi del Crocifisso.
  59. Item ordiniamo sotto pena della scommunica e privatione d’offico che niun frate, che stato della nostra Congregatione, si riceva da una provincia in un’altra senza la obedienza del Vicario Generale.
  60. Item, che niuno delli nostri fratelli vada senza l’obedientia, quando camina da luoco a luoco o di provincia in provincia; et sempre con il compagno, se commdamente si pu fare.
  61. Item, che li heremi il numero delli frati non passi sette or otto, eccetto se non fosse citt grossa, dove comodamente vi potessero stare et con ogni facilit dieci o dodeci fratelli, vel circa. Nelle altre terre o citt communi voglio che on passi il numero di otto frati. Et questo acci pi comodamente et facilmente s’osservi la nostra Regola e povert, secondo la volont del N. Padre, del quale si legge nelle croniche del’Ordine che questa ere la sua volont, cio che stessero puochi frati per li luoghi.
  62. Item ordiniamo, acci che le presenti constitutioni meglio s’osservino, che li prelati le facciano leggere una volta la settimana; et se in questo saranno negligenti, siano puniti ad arbitrario de loro vicarij; et ammoniti che saranno dalli loro superiori per tre volte, e non si emendaranno, siano deposti dalli loro officij.
  63. Item, che li superiori maggiori saranno [negligenti] a far asservare le predette costitutioni et leggerle secondo si ordina, et penitentiar li deffettuosi, qual penitentia lascio in suo arbitrio, ammoniti che saranno, se non s’emendaranno, siano deposti dall’officio.
  64. Item, che in chiesa non si habbiano pi di due paramenti,over tre, uno destivo e due feriali, senza veluto, seta o oro,et ogni altra curiosit, eccetto in alcuni luochi dove si trovassero fatii, et massime le finbrie et croci s di pianete come da camisi et palij.
  65. Item, che li nanti-altarij, over palij, siano pure semplici et di panno; e nelli luochi non siano pi di due calici, se si potranno havere di peltro, s’habbiano; et a queso si faccia diligentia d’haverli di peltro, aciocch dalli luochi dove noi habitamo sia esclusa ogni curiosit, et superfluit et pretiosit di oro, argento, seta et veluto, et riluca in essi ogni povert et austerit, cosiderando che il Signore non risguarda alle mani et alli vasi, ma alli nostri cuori, che siano puri et netti da ogni sozzura et pieni di affetti et desiderij di povert; la quale, secondo dice il nostro Padre S. Francesco: Hredes et reges nos regni clorum instituit, pauperes rebus fecit, virtutibus sublimavit. Hc sic portio vestra, fratres carissimi, si vere divites esse cupimus et beati.
  66. Item ordiniamo che tutti li habiti vecchi dei luochi si pongano in communit; et si faccia un communitiero che n’habbia diligente cura a racconciali et lavarli; et quando alcun frate vorr lavar il suo habito, habbia dd mutarsi; et che lo communitiero sia solecito et che non se ne scordi poi dell’habito che haver imprestato, che lo lascia tener due or tre mesi et poi lo renda lordo e rotto, come solito de frati; et per s’ordina che chi pigliar detti habiti s’espedisca presto di lavar et racconciar il suo, acci che non habbia da tener l’habito della communit pi di tre or quattro giorni.
  67. Et se ad alcuno delli frati paresse dificile alcuna di queste cose predette, si ricordino del N.S. Ges Christa, ch apparse et nacque al mondo povero et humile, e tutta la sua vita stata a noi specchio et essempio d’humilt et povert. Et questa insegn et mostr esso al N.P.S. Francesco, et hallo insegnato a tutti li suoi servi, a dar ad intendere che il principio, mezo et fine della nostra conversione sia tutta in compagnarlo alla croce santa. Chi ha trascorso e letta la vita delli santi et loro detti, lo pu comprehdere; come s’ha da S.Martino che, essendo alla morte vicino, disse alli suoi discepoli che l’essortavano: Ut saltem vilia sibi sineret stramenta supponi. Non decet, inquitm filii, christianum nisi in cinere et cilicio mori. Ego si vobis aliud exemplum relinquo, ipse pecco. E del glorioso Hieronimo che si legge? Hor non dici lui di se medesimo: Quod nuda humo vix ossa haerentia collidebat et quod de cibis et potutcet cum etiam languentes monachi aqua frigida uterentur? Et coctum aliquod accepisse luxuriae esset? Si che, fratelli carissimi, sequitiamo le dottrine, essempi e costumi dei veri santi, i quali non sono suspeti, et lasciamo andare l’inventione e detti degli huomini, massime di quelli che sono discordanti dalla penitentia e croce di Christo, la qual vi essorto et conforto che seguitate. Valete in Domino semper et recordatevi di me, fratelli carissimi, nelle vostre orationi.
  1. J. Torrubia OFM, Chronica Seraphica, ix Parte, Roma 1757, p.313-316, included in Juan Mesequer Fernández, “Programa de Gobierno del P. Francisco de Quiñones, Ministro General O.F.M. (1523-1528),” in Archivo Ibero Americano 21(1961) 5-51, p. 29 – 31.
  2. This text is transcribed from Juan Meseguer Fernández, Programa de Gobierno, 35-51; ms: Roma, Archivio de S. Isidoro, 1/9, 153-168
  3. Transcribed from Juan Meseguer Fernández, “Constituciones Recoletas para Portugal, 1524 e Italia, 1526” in Archivo Ibero Americano 21(1961) 462-489
  4. Madrid. Biblioteca Nacional, ms 2616, ff. 37r-40v; Constituciones Recoletas, 462-476
  5. Biblioteca A. Vaticana, Lat. 11,526 (ant. 13,474) ff. 148r-153r. This text is transcribed from Juan Meseguer Fernández, Constituciones Recoletas, 463-477.
  6. Roma, S. Francesco a Ripa, ms. 51,133-143. This text is transcribed from Juan Meseguer Fernández, Constituciones recoletas, 479-483.
  7. Exivi de paradiso, art. 14 in Seraphicae legislationis
  8. Roma, S. Francesco da Ripa, ms.51, p.145-150. This trext is transcribed from Constituciones Recoletas, 484-489.
  9. Exivi de padariso, art. 7
  10. Matthia da Sal, Historia Capuccina Vol.1 MHOMC v, 158 – 171.